FEREIDANI

– ლორელინი ფრანგი მეზღაპრეა, პარიზში გავიცანი. მითხრა, ქართული ზღაპრები უნდა ჩავწეროო. მიყვარს ზღაპრებიო, ჰოდა, მეც, კარგი, თბილისში გპატიჟებ-მეთქი, მაგრამ თბილისში მირჩიეს, – მაგ შენს ლორელინს ფული თუ აქვს, ფერეიდანში წადითო. მეც ვინახულე ავლაბრის ფერისცვალების ეკლესიის დედები. ისინი პატრონობენ ფერეიდნიდან ჩამოსულ ქართველებს და ვუთხარი, რასაც ვაპირებდი. დედა პარასკევას გაუხარდა, – ზუსტად ახლა მყავს ის სტუმრად, ვინც დაგეხმარებაო. მოკლედ, დავით გუგუნაშვილი დედა პარასკევამ გამაცნო. დავითს სპარსულად აჰმედი ჰქვია, მაგრამ ახლა ყველა დავითს ეძახის. ფერეიდნელები სპარსეთშიც კი ქართულ სახელს ეძახიან ერთმანეთს. დავითმა მითხრა, ფერეიდანში წასვლას ვაპირებ, ჩავალ, ყველაფერს მოგიმზადებ, დამირეკე და ჩამოდიო. რომ ვრეკავდი, დედამისი სულ მეკითხებოდა, – როდის მოხვალთო. როგორც იქნა, ავიბარგეთ. ჯერ ბაქოში, იქიდან – ირანში, ისპაჰანში. მე და ლორელინი ორი დღე ვისხედით ავტობუსში. მძღოლებს წარმოდგენა არ ჰქონდათ, რა იყო ინგლისური ენა, სამაგიეროდ, ჰქონდათ ხელები და ყოველ 15 წუთში გვანიშნებდნენ, ჩაის ხომ დალევთო. ჩვენც ვსვამდით და ცოტას ვლაპარაკობდით...

ნუთუ ეს არის სპარსი ლამაზმანების ქალაქი? მარტის ბოლოა, ცივა და ირგვლივ ხრიოკია. ხრიოკი არა, სხვა რამ მაწუხებს, – ირანული ქალაქის უგემოვნება მთრგუნავს. საათზე ვიყურები, როდის მოვა დავითი ჩვენს წასაყვანად. მე და ლორელინს თავზე ჩადრები გვახურავს და ჯინსებზე კაბები გვაცვია. დავითი იგვიანებს. ეტყობა, დავიღალე და ყურადღებას აღარ ვაქცევ, თავზე ჩადრი როგორ მეხდება. უეცრად გვეცხადება ჩადრებში გამოწყობილი ორი პოლიციელი ქალი და თავაზიანად მანიშნებენ, ჩადრი დაიხურეო. ნერვები მეშლება, მაგრამ აბა, ნუ გაისწორებ, იმდენ ჯარიმას გადაგახდევინებენ... კიდევ კარგი, დავითიც მოდის. ჩვენს დანახვაზე თვალებიდან სიხარულის ნაპერწკლებს ყრის, მანქანაში ჩაგვსხა და იაზდინ შაჰირში მივყავართ. ეს პატარა, ახალაშენებული ქალაქია. ასეთი ქალაქი ახლომახლო კიდევ ორია, – ნაჰაჯაბადი და ამირაბადი. სამივეში კომპაქტურად ფერეიდნელები სახლობენ. თავად ფერეიდანი უფრო შორს, 100 კილომეტრით იქით არის, მთებში... იქაც წავალთ, მაგრამ ჯერ იაზდინ შაჰირში უნდა დავბინავდეთ. დავითს მთელი ნუსხა აქვს შედგენილი, ვის უნდა შევხვდეთ და ვინ რა უნდა გვიამბოს. ჯერჯერობით კი პატარა, სპარსულ სახლში შევდივართ და დავითი მამასავით ამბობს, – თქვენ მოხვედით ნამდვილი ქართველის ოჯახში, სადაც გიპატრონებენო... სახლს ვათვალიერებ და კედელზე, ფარდაგზე ამოქარგულ ქართულ ანბანს ვხედავ, – ასეთი ანბანი ყველა ფერეიდნელის სახლში მხვდება და სწორედ ეს განასხვავებს ქართველების სახლებს უფერული სპარსული სახლებისაგან... მაგრამ ანბანის თვალიერებას არ მაცლიან (ლორელინს ისედაც არ აინტერესებს), ხელს გვკიდებენ და ხალიჩაზე გვსხამენ. ზედ შემწვარ ქათამს, მაწონს, ტარხუნასა და ბოლოკს აწყობენ, – იმას, რაც საქართველოში მიყვარს. მასპინძლები თვალებში შემოგვციცინებენ და სიხარულით აღარ იციან, რა ქნან. ღამით ოჯახის ყველაზე პატარა წევრი, 9 წლის ფარვანა გულში მეხუტება. მე ხელებს ვხვევ და ტირილი მინდა...

ზღაპრები კი გვაინტერესებს, მაგრამ ფერეიდნელებთან ხარ და პირველი, რაც უნდა გააკეთო, ალავერდი-ხანი უნდილაძის აშენებული ხიდი უნდა ნახო, – სპარსეთის ყველაზე ძლიერი სარდალი მარჯვენა ხელი იყო ჩვენი დამაქცევარი შაჰ-აბასისა. სხვანაირად არ შეეძლო (ალბათ, უკვე აღარც უნდოდა! – სად არ გადაგვაგდო ბედისწერამ!).
მოკლედ, ხიდი ძალზე ეამაყებათ ფერეიდნელებს. ლორელინმაც კი, რომელიც ემოციას დიდად არაფერზე გამოხატავს, კარგიაო, ამოთქვა. ხიდი ორსართულიანია! ზემო სართულზე ორივე მხარეს 33 თაღი გასდევს. ფერეიდნელები ამბობენ, ალავერდი-ხანმა ეგ 33 თაღი 33 ქართული ასოს სიყვარულით გააკეთაო. შეიძლება მართალი არ არის, მაგრამ ფერეიდნელებს ასე უნდათ, რომ იყოს და მეც მჯერა, – მეც ასე მინდა და იმიტომ. თან ხიდზე ავდივარ. ვყვირი, (ალავერდი-ხანის მისამართით!) – აი, კიდევ ერთი ქართველი მოვედი!

ეს რა ძნელი საქმე ყოფილა, – სადაც მივდივართ, ყველა გვეუბნება, – ზღაპრები მამაჩემმა, დედაჩემმა ან ბებიაჩემმა იცოდნენ და დაიხოცნენო, მაგრამ ამას ძალზე ლამაზი ქართულით მეუბნებიან. ლორელინი პირში შემომყურებს და ვუთარგმნი, მაგრამ როგორ უნდა გააგებინო, მე რას განვიცდი ყოველ ფერეიდნულ სიტყვაზე, – გულში მივლის! – ეს ძველი, სუფთა ქართულია, რომელზეც ჩემი და ფერეიდნელი ქართველების წინაპრები ლაპარაკობდნენ. რომც გავაგებინო, რა აზრი აქვს, ლორელინს არ აინტერესებს. თუმცა ფერეიდნელები სულაც არ განიცდიან, რომ ლორელინი ფრანგია, – რახან ჩემთან ერთად არის, ესე იგი ორივე ქართველი ყორები ვართ. გოგოს იქ “ყორს” ეძახიან, “სიყვარულიდან” მოდის, – ქართველი ყორები მოვიდნენო და სიხარულით თვალები უბრწყინავთ. ჩანთებში საჩუქრებს გვიტენიან, უფრო ხშირად, თავსაფრებს. ნათესაობას თავს უყრიან და სუფრებს გვიშლიან. მეტირება, მრცხვენია, – რამხელა სითბოს გასცემენ და ოდესმე შევძლებ ნაწილი მაინც დავუბრუნო? ალბათ, ვერა, სასოწარკვეთილი ვარ და ლორელინს ვთხოვ, ჩემთან ერთად იმღეროს, – კარგი სმენა აქვს, თბილისში ქართული სიმღერები ვასწავლე და სხვა რით შეგვიძლია მადლიერება გამოვხატოთ. ფერეიდნელები ტირიან, გვეფერებიან და მეორე დღეს ისევ გვპატიჟებენ, მაგრამ ერთხელაც ლორელინი აღარ მომყვება, – ჩემს პირად თავისუფლებას ვერ დავთმობო. საშინლად ვბრაზდები და ვეუბნები, რომ ჩვენ სწორედ იმით განვსხვავდებით ერთმანეთისაგან, რომ სხვადასხვა კულტურა გვაქვს და ჩემს კულტურას დიდი სიყვარული და ღრმა ფესვები აქვს. მერე წვეულებაზე მარტო მივდივარ და მარტო ვმღერი. ამასობაში ლორელინს “თავისუფლება” მოსწყინდა და ისიც მოვიდა. მაინც მიხარია და ერთ-ორ ქართულ სიმღერას ერთად ვმღერით...

ძალიან ბევრს დავდივართ და მაინც მივაკვლიეთ ზღაპრისა და თქმულებების მთქმელებს. ლექსებისაც კი. ქალაქში ერთ ქართველს ვხვდებით და მეღიმება, ძველი მანქანის საბარგულზე დიდი ასოებით უწერია, – “ქართველო, გაგიმარჯოს!..” მოკლედ, მარტყოფში ვიყავით. იქ ყველაფერს ქართული სახელი ჰქვია. ფერეიდნელები ამბობენ, – მარტყოფს იმიტომ დაერქვა მარტყოფი, რომ აქ პირველად მარტო ცხოვრობდა ერთი ქართველი კაციო... ის კი აღარ ახსოვთ, რომ მარტყოფი და სხვა სოფლები, რომლებსაც მათ ქართული სახელები დაარქვეს, საქართველოში იყო... რა ეხსომებათ!.. მას შემდეგ ოთხი საუკუნე გავიდა, მაგრამ ოდესღაც ღვინოს რომ წურავდნენ, ახსოვთ. ირანში სმა აკრძალულია, მაგრამ ჩუმად წურავენ, ჭურჭელში ჩაასხამენ და მიწაში მარხავენ. მე გამომიტანეს. დიდი ამბით დამალევინეს, ზაფრანის გემო ჰქონდა – ეს რა არის-მეთქი. ზაფრანა ვუყავითო... ღვინის გემო სხვაგანაც მეუცნაურა, – პლასტმასის ჭურჭელში ჩასხმული დაუმარხავთ. დავუშალე, ჩვენთან ღვინოს პლასტმასის ჭურჭელში არ ინახავენ, გემოს უფუჭებს-მეთქი. აღარც ჩვენ შევინახავთო... აი, ფერეიდნულ ზღაპრებს კი ზუსტად ის გემო აქვს, რაც ქართულ ზღაპრებს. თურმე რა ძველი ყოფილა ჩვენი ზღაპრები. ოთხასი წლის წინ გაიყოლეს და მაინც ისეთივეა, როგორიც მაშინ იყო. მაგალითად, ღარიბი და ქილა ერბო. მელოდიურობაც ერთი აქვს, მაგალითად, ასე: ერთი ჩიტი იყო, გადაფრინდა, გადმოფრინდა და ფეხში ეკალი შეესო... ფერეიდნული თქმულებებიც – ზუსტად ისეთია, როგორიც ჩვენ გვაქვს...

      მე დროში ვიმოგზაურე, – 400 წლით ადრე... ვფიქრობ და უცებ ვფხიზლდები. შუაღამე კარგა ხნის გადასულია. მახსენდება ფერეიდნელი ბავშვები და ვშფოთავ. ქალები მახსენდება და უფრო ვშფოთავ, რატომ არიან დარდიანები, სად დაეკარგათ სილაღე? ერთმა ფერეიდნელმა მითხრა, – ჩვენი ქალები აქ დააძინესო... შარშან თურმე ქართველი მონაზვნები ყოფილან ფერეიდანში და ვისთანაც ცხოვრობდნენ, ყველა დაკითხვაზე დაიბარეს, რატომ იყვნენო! ნერვები მეშლება და ლორელინს ვეძებ. არ ჩანს, ალბათ, ეგეც მაღიზიანებს! როგორ დავანახვო, რა არის საქართველო! როგორ გავაგებინო, რა მემართება! ნეტა ვინმე ჩემიანი იყოს აქ და ყველაფერს მოვუყვებოდი. თუმცა მოყოლა რად უნდა, თავადაც დაინახავდა...
      ერთ ფერეიდნულ ოჯახში მითხრეს, – ჯავახეთში უნდა წამოვიდეთ, ვიყიდოთ 100 ჰექტარი მიწა, დავხნათ და იქ საქართველოს მტრებს დედა ვუტიროთო!
      გრიპი რომ დამემართა და თითისტოლა ბოთლით არაყი მომიტანეს, გიშველისო, ვერ დავლიე, გვეჩქარებოდა. სადაც მივდიოდით, იქ რომ მივედი, გამახსენდა და ვთქვი, – ის არაყი არ დამილევია, ისევ ჩანთაში მაქვს-მეთქი. ვისთან ერთადაც ვიყავი, გათეთრდა. რა იყო-მეთქი. არაყს პირველად რომ გიპოვიან, 50 მათრახს დაგარტყამენ, მეორედ – 6 თვით დაგაპატიმრებენ, მესამედ – ერთი წლით, მეოთხედ კი ჩამოგახრჩობენო! ღმერთო, ნეტა შემეძლოს რამეთი დავეხმარო ამ ხალხს, მაგრამ მე რა შემიძლია...
      გულზე თითქოს ლოდი მაწვება. ეს ლოდი, ალბათ, საქართველოშიც წამყვება. როგორც ფერეიდნულ ზღაპრებში ჩიტს ფეხში ეკალი. მეც გულში ლოდით ვიფრენ, იმიტომ, რომ ფერეიდანი მაქვს... კიდევ კარგი, რომ მაქვს...

მოამზადა ეთერ ერაძემ
კვირის პალიტრა 17-23 დეკემბერი, 2007