|
მაინც არ დაეცნენ სულით ქართველები. ისინიც მძლავრად უხვდებოდნენ წინ და ბარბაროსთა ბრბოს გმირულად ეომებოდნენ. ზედ აკვდებოდნენ და უკან კი არ იხევდნენ. მათაც კარგად გადაუხადეს სამაგიერო, ისე რომ შაჰ-აბასმა ქართლის ამოწყვეტის გეგმა ვეღარ განახორციელა, ქართლიდან ძლეული და თითქმის გაბრაზებული ტფილისს დაბრუნდა, ტფილისიდან კახეთზედ გაინადირა და ისრულა მისმა სვავმა გულმა თავის წადილი. დაჭერილებს აპატიმრებდა და ამგზავრებდა სპარსეთისაკენ. ერთ წყებას რომ გაისტუმრებდა, რამდენიმე დღის შემდეგ მეორე წყებას, მერე მესამეს და ა.შ.
გეგმა ისეთი ჰქონდა, რომ გადასახლებულნი გზაში ერთმანეთს ვერსად შეხვდებოდნენ, რომ ერთმანეთის ნახვით არ შეერთებულიყვნენ და უკან არ დაბრუნებულიყვნენ. ეს საქმე ბარბაროსს ისე ჰქონდა მოწყობილი, რომ ქართველთ არ სცოდნოდათ თუ ვის და სად ასახლებდნენ. ყოველ გადასახლებულს მხოლოდ სპარსეთში ეძლეოდა საშუალება, რომ შეეტყო ქართველთა საქმე, ამასაც ზოგი შეიტყობდა, ზოგი ვერა, რადგანაც მათ მარჯვნივ და მარცხნივ ანაწილებდნენ.
გადასახლებულთ ყოველთვის თან ახლდნენ სპარსთა ჯარისკაცნი. მათ ბარგი-ბარხანა საქონლით და ურმებით მიჰქონდათ. ზოგს ჯორი და სხვა საქონელიც ახლდა, მაგრამ ყოველივე ეს მათ გზაში ესპობოდათ და ეხოცებოდათ.
თვითონ ხალხი კი ფეხით მიდიოდა. მათაც ეკიდათ ზურგზე ბარგი-ბარხანა. მათშიც ერივნენ ყველა წრის კაცნი, ქალნი, ახალგაზდები, პატარები, შუა-ხანს შესულნი, ასევე მოხუცნიც. გზაში ისინი დიდს გაჭირვებას, შიმშილს, ავადმყოფობას და სიკვდილს განიცდიდნენ. ამას ემატებოდა გოდება საქართველოზე. ყოველ მათგანს გული უტიროდა მტრის მახვილისა და ჯავრისაგან, ყოველს მათგანს სული უშფოთდა იმაზე, რომ დაუძინებელი მტერი მათ ასალმებდა თავიანთ სამშობლო ქვეყანას, მამა-პაპათა სახლ-კარს, ბაღს, ბოსტანს, ყანას, მთას, ბაღს, ნაშთებს, ცივ წყაროებს, სუფთა ჰაერს, მამა-პაპათა საფლავებს, თანამემამულეთ, ქართულ ენას, ქართველ ერს და საქართველოს მიწა-მამულს, რასაც ისინი თვალით ვეღარ ნახავდნენ. რამდენი ტიროდა ამისთვის, რამდენი გლოვობდა, რამდენი ღვრიდა ჩუმად მწარე ცრემლებს ისე, რომ ეს სპარსთა ჯარისკაცებს არ შეემჩნიათ, რამდენი სწყევლიდა მტრის გაჩენის დღეს და იმ წუთს, როცა იგი ჩაისახა მის დედას გვამში, ...
მგზავრობის დროს ხშირად შიმშილისა და სიცივისაგან ავად ხდებოდნენ, ამიტომ ხშირად უპატრონოდ დაუტოვებიათ ავადმყოფნი, მოხუცნი, გზაში რომ ვეღარ უტარებიათ. ყრილან ავადმყოფნი, უღვრიათ მწარე ცრემლები, უწყევლიათ თავისი აღმგველი და ასე დაულევიათ უცხო ცის ქვეშ ტანჯული სული. ავადმყოფი ბავშვების ტარება მშობლებისთვის ისე ძნელი იყო, რომ თვითვე უღებდენ ბოლოს და ათავისუფლებდნენ მათ ტანჯვისაგან.
ქართველების დიდ გადასახლებას მოჰყვა დიდი უძლურება ქართველთა. მთელი სპარსეთი გაივსო საბრალო ქართველებით. მათ სპარსთა მთავრობა არაფერს არ აძლევდა, თუ მისცემდა რამეს მაშინათვე სჯულის გამოცვლას სთხოვდა. სპარსეთის ქალაქები სავსე იყო ქართველი მათხოვრებით.
ყაენმა ყველა ამ უბედურებს ის მოწყალება უყო, რომ ორ-ორი ქართველი თითო შეძლებულ სპარსთა ოჯახებს მონებად მისცა. სრულიად დაიქსაქსა ქართველობა, მაგრამ შემბრალე და პატრონი არავინ იყო. მთელს სპარსეთში ყველა ხედავდა ქართველების ცრემლს და ტანჯვას. შაჰ-აბასის მრისხანებამ მთელი კავკასია შესძრა, თუმცა იგი არც პირველი და არც უკანასკნელი ყოფილა მათ შორის, ვინც ქართველებს შორეულ ირანში ასახლებდა:
ჯალალ-ად დინი – მან სპარსეთში 25 ათასი ქართველი გაიყვანა; თემურ ლენგი – მისი ბრძანებით 180 ათასი მოსწყვიტეს სამშობლოს; შაჰ-ისმაილი – გადასახლებულთა რიცხვი 25 ათასზე მეტია; შაჰ-თამაზი – 50 ათასი ადამიანი; შაჰ-აბასი – 400 ათასი ქართველი; სელიმ ხანი – 20 ათასი; ფეიქარ ხანი – 130 ათასი; ნადირ შაჰი – 5 ათასი; უზუნ ჰასანი – 3 ათასი; აღა მაჰმად ხანი – 20 ათასი.
სპარსეთში პყრობილ ქართველთ ტანჯვა-ვაებამ აამღელვარა ქეთევან დედოფალი. ის შაჰ-აბასს ქართველთა განთავისუფლებას ვედრებდა, სთხოვდა საბრალო ტანჯულთა შინ, საქართველოში დაბრუნებას. ამ გარემოებამ შაჰ-აბასის გული ისე გააბოროტა, რომ ქეთევან დედოფალი პატიმარ ჰყო, უბრძანა ხმის გაკმენდა და სჯულის გამოცვლა, რათა მისი მაგალითით სხვა ქართველთაც მალე დაეთმოთ სჯული. ქეთევან დედოფალმა ეს არა ქნა, იგი მაინც მაგრად იდგა და ქართველების საქართველოში დაბრუნებას ითხოვდა. ეს შაჰ-აბასმა ვეღარ აიტანა და ქეთევან დედოფალი ქ. შირაზში, 1622 წ. აწამა. ჯერ შანთით დადაღა, ძუძუები დააჭრა და მერე სულ დაკუწეს ნაჭერ-ნაჭერ. წამების დროს ქეთევან დედოფალს ციხის მცველისთვის უთხოვია, რომ ტანზე ერთი სუდარა შემარჩინეთ და ისე დამდაღეთო. სასჯელის წინ დედოფალმა ანბანთ ქება სთქვა ლექსად ,,გაფი“.
ამ სისასტიკის მიუხედავად მაინც არ დაეცნენ სულით ქართველები. მხოლოდ ნაწილი გადარჩა მათგან, ნაწილი კი შეერია ირანის თვალუწვდენ უდაბნოთა მტვერს. პიეტრო დელა ვალე ისპაჰანიდან შირაზის გზაზე მოგზაურობისას სხვა საინტერესო ამბებთან ერთად, რომელიც მას ქართველებთან შეხვედრისას უნახავს, აღნიშნავს ერთ საინტერესო მომენტს: ,,მე შევხვდი შირაზის გზაზე ქართველ პატარა ბიჭს, რომელიც დამკვრელების თანხლებით ქართულს ცეკვავდა. ჩვენ რომ დაგვინახა და მიხვდა ვინც ვიყავით, მოირბინა ჩემთან, უბეში გადამალული ღვთისმშობლის ხატი ამოიღო, გადმომცა და მითხრა: მე ვერ გავუძელი შიმშილს და სიცივეს, რის გამოც მივიღე მაჰმადიანობა. ამ ხატის ტარების ღირსი მე აღარ ვარ. გთხოვთ, რომ აიღოთ და სათანადოდ მოუაროთ მას. მე ჩამოვართვი შემოთავაზებული და მხლებლებს ვუთხარი, რომ განსაკუთრებული ადგილი მიეჩინათ ხატისთვის“.
ქართველების ძალით გამუსულმანებას ადასტურებს აგრეთვე დენ-გარსია. იგი მოგვითხრობს ისპაჰანში მოგზაურობის ამბავს: ,,მე შევხვდი ისპაჰანში შაჰის მოედანზე ასეთ სურათს, რამოდენიმე ქართველ გოგონას წამებით აიძულებდნენ, რომ მაჰმადიანობა მიეღოთ, მაგრამ ისინი სიკვდილამდე ქრისტიანებად დარჩნენ. ეს იყო ერთი შემთხვევა, რომელსაც შეესწრო ეს მოგზაური, მაგრამ ვინ იცის რამდენი ახალგაზრდა ქართველი ქალის თუ ვაჟის სიცოცხლე ჩაიფერფლა ამ მოედანზე. რამეთუ მათ, ხორცი სულისთვის შეეწირათ. სული კი ქრისტიანობისთვის ეჩუქებინათ“.
1654 წელს დედასამშობლოსაკენ თავგანწირვით მოილტვოდა 165 ამხედრებული ქართველი, მაგრამ საქართველოსაკენ მომსწრაფ ქართველებს რიცხვმრავალი სპარსელნი წამოეწივნენ ,,ყუმის“ უდაბნოსთან. გაჩაღდა შეუპოვარი, სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლა. უთანასწორო ბრძოლაში ყველა ქართველი მტერს შეაკვდა. უცხო მიწამ მიიბარა სამშობლოს ნახვით მოწყურებული ქართველთა სიცოცხლე, მაგრამ ფერეიდნელ ქართველებს ყველაზე მეტად გული ატკინა 12 წლის ბავშვის სიკვდილმა, რომელიც მამას საქართველოში მიყვებოდა, ისიც უფროსებთან ერთად აკუწეს.
სპარსეთის ისტორიიდან ცნობილია, რომ მეჩვიდმეტე საუკუნის მეორე ნახევარში ქვეყნის სოციალური და პოლიტიკური მდგომარეობა არასტაბილური იყო. ნადირ-შაჰის (1736-47) მოკვლის შემდეგ ხელისუფლებაში გაჩენილმა განხეთქილებამ სპარსეთი სახანოებად დაანაწილა. ძალაუფლებისათვის ბრძოლაში საბოლოოდ ქერიმ-ხანმა გაიმარჯვა. უმთავრესი მეტოქეების, ყაჯართა მთავარსარდლის, მოჰამედ ჰასან-ხანისა და ბახტიართა ტომის მთავარსარდალ ალიმარდუნ-ხანის დამარცხების შემდეგ, მან ფერეიდნელი ქართველობის დამორჩილებაც სცადა. ბრძოლაში მიღებული მატერიალური ზარალის ასანაზღაურებლად მშრომელი და ხელმადლიანი ქართველების მოხარკედ ქცევა მისთვის საუკეთესო გამოსავალი იყო. მანამდე ნადირ-შაჰის ლაშქარში სიმამაცითა და გმირობით გამორჩეულ ქართველებს ხარკის გადახდას არავინ სთხოვდა. ამიტომაც ქართველებით დასახლებული ტერიტორიების ადმინისტრაციულ ცენტრში, სოფელ მარტყოფში, ხარკის ასაკრეფად მისულ ქერიმ-ხანის ქვეშევრდომებს ქართველებმა განუცხადეს – ჩვენი შრომის ნაყოფს არც ერთ მბრძანებელზე არ გავცემთო. ასეთმა პასუხმა ხანი განარისხა. ათიათასკაციანი ლაშქარი დარაზმა და ქართველთა დასასჯელად წამოვიდა. ქართველები ციხე-მთაში გამაგრებულან. სწორედ მაშინ ამოუქოლიათ მაღალი კლდეების შესასვლელები უზარმაზარი ლოდებით. მტრის მიახლოებისას ქართველებს ერთმანეთისთვის შეუფიცავთ, სისხლის უკანასკნელ წვეთამდე ვიბრძოლებთო. ქერიმ-ხანს ბრძოლის დაწყებამდე შეუთვლია, თუ დამნებდებით და ხარკსაც გადამიხდით, არაფერს გავნებთო. ციხე-მთას შეფარებულებს დამამცირებელი წინადადების მიმტანი დესპანი კინწისკვრით გაუგდიათ და ქერიმ-ხანისთვის შეუთვლიათ, არასოდეს მოვიხრით ქედს მტრის წინაშე, გავიმარჯვებთ თუ დავმარცხდებით, მაინც გამარჯვებულები ვიქნებითო.
ქერიმ-ხანმა სარდლებთან მოითათბირა, თურმე თან ბჭობდა და თან ამაყად ეწეოდა ყალიონს. მოულოდნელად ყალიონის წვერს უფეთქია. როგორც შეიტყვეს, სიბილუა (ულვაშიანი) თავაზაშვილს ხანისთვის ციხე-მთიდან უსვრია თოფი. გასროლა საბედისწერო გამოდგა ქართველებისათვის. მოგვიანებით თანამოძმეებს რომ უკითხავთ, – რატომ არ მოკალი ქერიმ-ხანი, მისი მოკვლით ხომ ომიც დამთავრდებოდაო, სიბილუას უპასუხია, – ქართველის წესია ორთაბრძოლაში მოკლას მტერი და არა ჩუმად და მიპარვითო.
ქერიმ-ხანმა სხვანაირად უპასუხა თავაზაშვილის ვაჟკაცურ გამოწვევას – მან ქართველების განადგურება გადაწყვიტა. პირველი იერიში მტრის მარცხით დამთავრდა. ქართველების სანგრებიდან გადმოყრილმა ლოდებმა ხანის ლაშქრიდან ბევრი იმსხვერპლა და დაასახიჩრა. ამიტომ სპარსელები იძულებულნი გახდნენ, უკან დაეხიათ და ცოტა ხანში ახალი ძალით განმეორებითი იერიში მიეტანათ ქართველებზე. მეორე დღეს მტერმა გადალახა ქართველთა სიმაგრეები და მათი უმოწყალო ხოცვა-ჟლეტა დაიწყო. ერთ ქართველზე რამდენიმე სპარსი მოდიოდა. ბრძოლა საღამომდე გაგრძელდა. მიუხედავად ამისა, გამარჯვება ვერც ერთმა მხარემ ვერ მოიპოვა. გაბოროტებულმა ქერიმ-ხანმა შეტევის განახლება შემდეგი დღისთვის გადადო. ბრძოლის მესამე დღეს ქართველებს სურსათი შემოელიათ და დაუძლურებულებმა მტრის ახალ შემოტევას ვეღარ გაუძლეს. ციხე დაეცა. მტერს ხელში რომ არ ჩავარდნოდნენ, თურმე ქართველები კლდიდან ხტებოდნენ.
სიკვდილს გადარჩენილები ციხე-მთის ძირში მოუგროვებიათ (ამ ადგილს ქარიზი, ქართულად წყარო, ჰქვია). ქერიმ-ხანს უბრძანებია, – დახოცილ ქართველებს თავები დააჭერით და ერთად შეაგროვეთ, გადარჩენილი წინამძღოლები კი დახოცეთო. სიკვდილმისჯილთათვის თვალების ახვევა დაუპირებიათ. ხელ-ფეხშეკრული და ნაწამები ქართველები შეშფოთებულან, ჩვენს ჯიშს სიკვდილთან შეყრა არასდროს შეშინებიაო და მტრისთვის ერთადერთი და უკანასკნელი თხოვნით მიუმართავთ – თვალები არ აგვიხვიოთ, ისე გვესროლეთო.
ქართველთა ერთ-ერთი წინამძღოლი, ურუჯუყულ-ბეგი განსაკუთრებული სისასტიკით დაუსჯიათ, – ზარბაზნის ლულაზე მიუკრავთ, რომ მისი სხეული ნაფლეთებად ექციათ. სიკვდილის წინ ჯალათებისთვის ღიმილით უთხოვია, – სანამ გაისვრით, ზარბაზნის ლულა საქართველოსკენ მიმართეთო. ვერ შეუბედიათ უარი ვაჟკაცისათვის...
ქერიმ-ხანის ჯარის ერთ-ერთი სარდალი წარმოშობით ქართველი იყო. ბრძოლის დროს ის შირაზში იმყოფებოდა. ფერეიდანში დატრიალებული ტრაგედიის ამბავი რომ შეუტყვია, ქართველთა დასახმარებლად გაქცეულა, მაგრამ დაუგვიანია. ომი დასრულებული დახვდა. მხოლოდ ისღა მოუხერხებია, რომ ცოცხლად გადარჩენილი ქართველების სიცოცხლე გამოუთხოვია სასტიკი ხანისაგან. ქერიმს უარი ვერ უთქვამს უმამაცესი სარდლისათვის.
ომის შემდეგ ქართველებმა ვეღარ შეძლეს ქართული ადათ-წესების ბოლომდე შენარჩუნება. ამ ომში მრავალი გვარი ამოწყდა. თურმე ბრძოლისას, როდესაც დედა შვილთან ერთად კლდიდან ვარდებოდა, შვილის გადასარჩენად ცდილობდა, ზურგზე დაცემულიყო, ბავშვი კი გულში ჰყავდა ჩაკრული. სწორედ ასე გადარჩენილა ჰაყვერდი ხუციშვილი, რომლის შთამომავლობა დღესაც ცხოვრობს ფერეიდანში...
,,ეს ბრძოლა ხარკის ასაცილებლად არ მომხდარა. ის ქართული ხასიათის გამოვლინება იყო და მტერს ასწავლიდა, რომ ქართველებს ძალით ვერავინ დაიმორჩილებდა. საქართველოს ისტორია ხომ ამის უტყუარი მაგალითია. ასეთი ტკივილით სავსე ამბები თაობიდან თაობას გადაეცემოდა ჩვენში. ასე ვიზრდებოდით, მათი მოსმენით ვძლიერდებოდით და გვიათმაგდებოდა ჩვენი შორეული სამშობლოს, მისი ენის, კულტურის სიყვარული. ასე შევინარჩუნეთ ქართველობა და გვინდა ჩვენმა მომავალმა თაობებმაც იცოდნენ, რომ მათი დასაცავია სამშობლო, ენა, ქართველობა და წინაპრის კულტი“. ამ ამბის მთხრობელი გიორგი ხუციშვილი სწორედ იმ ჰაყვერდის შთამომავალია.
ასეთ ამბავს ინახავენ ფერეიდნელები: ერთ თურქ ხანს ცხენით ჩამოუვლია მარტყოფის ტერიტორიაზე და მომრწყავს შეხვედრია. მომრწყავი მას ზრდილობიანად მისალმებია, ხოლო როცა თურქი ოდნავ გაცდენია, შეუგინებია. ხანი მოტრიალებულა და უთქვამს მომრწყავისათვის, ან ეგ ზრდილობიანი სალამი რა იყო, ან გინება რატომ მოაყოლეო. ქართველს უპასუხია, მოგესალმე იმიტომ, რომ არ გეგონოს უზრდელი ვარ და შეგაგინე იმიტომ, რომ, არ გამითამამდე და არ იფიქრო, ქართველების ტერიტორიაზე ქართველებს ეშინიათ და იმიტომ მესალმებიანო. იცოდე, რომ ქართველებს არავისი გვეშინიაო.
მამაკაცები უმალ ირანის მეომართა ჯარში გაამწესეს. უსამშობლოდ დარჩენილი ქართველი ბიჭები საკუთარი მტრის უსასრულო ომებს შეეწირნენ. ბევრს თანდათან ენაც მოუჩლუნგდა და დაავიწყდა. დაავიწყდათ არა მხოლოდ ენა, თავად სამშობლოც, რომლისკენაც აღარ ეღირსათ შემობრუნება. ისინი სპარსელებად, სომხებად და კათოლიკებად იქცნენ... ძალზე ბევრნი არიან დღესაც ასეთები. მათ აღარაფერი ახსოვთ ქართული, მშობლიური.
სპარსული სკოლები დაუხსნიათ იმ დღიდან, როცა ისინი ისლამს მტკიცედ დაკავშირებიან. მანამდე თურმე შინაურულად სწავლობდნენ ქართულ ანბანს, რომელიც შენარჩუნებიათ თითქმის 1700 წლამდე. ასწავლიდენ ხელნაწერებით და ხშირად ჩუმათაც კი. თუმცა ქართველებს სპარსეთში მისვლა-მოსვლა ხშირად ქონდათ და მთელი სპარსეთის ქალაქები ქართველ ტყვეებით და პატიმრებით სავსე იყო, მაგრამ მაინც მათ შორის სპარსთა მახვილის წყალობით მალე დაირღვა ქართული ანბანის მფარველობის ძალა.
ქართველ სპარსელებს შორის, როგორც მამაკაცებში, ისევე დედაკაცებში, ზოგი ქართული სახელები დღემდეა შემორჩენილი, მაგ.: თამარი, ჯეირანა (დარეჯანი), მარიამი, ასო, ისო, სესე, ბოლგრა და სხვა. მამაკაცთ შორის: როსტომა, კოლა, ბეჟან, თეიმურაზ, ფერიდან (ფრიდონ), გივი, მუსა, მერაბ, ხოსროვა, ასკანდარ და სხვანი.
ხვნა, თესვა, მკა, ლეწვა ისეთსავე წესებით იციან როგორც საქართველოში. დღემდე ყოველ სამუშაო იარაღს და საქმიანობას ძველებური ქართული ნიშან-წყალი სცხია. მთელი სამეურნეო და საოჯახო საქმენი სპარსელ ქართველთ ქართულად ჰქონიათ. სამეურნეო იარაღის სახელებიც სულ ქართული სახელებით არის დღემდე დარჩენილი.
ქართველებს დიდი ადგილი უჭირავთ ირანის ისტორიის განვითარებაში. ამის თვალსაჩინო მაგალითია ალავერდი-ხან უნდილაძის მოღვაწეობა საფავიანთა დინასტიის პერიოდში. უნდილაძის მიერ აშენებული ხიდის 33 თაღი შეესაბამება ქართული ანბანის 33 ასოს. ისპაჰანი ყველაზე ლამაზი ქალაქია მთელს ირანში, განსაკუთრებით მდინარე «ზაიანდე რუდის» სანაპიროები, სადაც გაშენებულია ძალიან ლამაზი ბაღები თავისი გაზონებით, რომლებსაც შადრევნები ამშვენებს.
ალავერდი-ხან უნდილაძის სახელთან ქალაქ შირაზში გრანდიოზული სკოლისა და ქარვასლის მშენებლობაა დაკავშირებული. მისი სამხედრო ბიოგრაფიიდან აღსანიშნავია ბაჰრეინისა და ბაღდადის დაპყრობა, ასევე მისი თაოსნობით საფუძველი ჩაეყარა ირანის არტილერიის შექმნას.
აღსანიშნავია, აგრეთვე, ალავერდი-ხან უნდილაძის შვილის, იმამყული-ხან უნდილაძის დამსახურება, რომელიც ძირითადად სამხედრო სფეროში გამოიხატებოდა. მისი თაოსნობით სპარსეთმა შეძლო სპარსეთის ყურიდან მთლიანად განდევნა პორტუგალიელები. ირანის მთავრობამ არ დაივიწყა მისი ამაგი და ქალაქ ჰორმოსში მას ძეგლი დაუდგა.
ქართველები ოდითგანვე მოგზაურობდნენ და ვაჭრობდნენ შორეულ ქვეყნებში. უცხოური წყაროები მათ პატივისცემით მოიხსენიებენ. ბევრ ქართველს ხმალიც მოუქნევია სხვათა ქვეყნის სასარგებლოდ, გონებაც, ხელოვნებაც და ნიჭიც შეუწირავს მისთვის.
შაჰ-აბასის დროს ძალიან გამოუჩენია თავი ერთ ქართველ ვაჭარს, რომელსაც ვენეციიდან ისპაჰანში რამდენიმე ინდაური ჩაუყვანია და მთელი ქალაქი შეუწრიალებია – ინდაურს ხომ პირველად ხედავდნენ ირანში, მაგრამ ინდაური რა მოსატანია, როცა ირანში ცხენშებმული ოთხთვალა ფორანიც ქართველებს შეუტანიათ.
ჩვენს სინამდვილეში ფერეიდნელმა ქართველებმა, როგორც ირანის ისლამური რესპუბლიკის ღირსეულმა წარმომადგენლებმა, გასული საუკუნის 80-იან წლებშიც ღირსეულად მოიხადეს მოქალაქეობრივი ვალი ირან-ერაყის ომში და დაიცვეს საკუთარი ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობა.
|
