დოლაბდაკრული, მძიმედ შედიოდა ზღვაში.
ჯიუტი ცურვა უნდა ესწავლა - ადრე თუ შხეფებს ისროდა, ადრე თუ მის ირგვლივ წყალი დუღდა, ახლაღა მიხვდა, რომ ჩუმი, ჯიუტი ცურვით თუ მიაღწევდა იმ სინათლემდე, ნეტარ დედოფალს შარავანდედად რომ ადგა... არად არგებდა ხმაურიანი, ყველასათვის თვალნათლივი ხელ-ფეხის ქნევა - კარგად იცოდა... და მისი ცურვა, ძნელი, პირდაპირ, იმ სინათლის წვასავით ჩუმი და აზიდული უნდა ყოფილიყო, და შორეული ალის მცირედ ატორტმანებასავით ასწევ-დასწევდა ხანდახან ტალღა... მთვარიან ღამით, როცა მკრთალ, მიყუჩებულ სოფელს ეძინა, წყლიდან მკლავს რომ ამოჰყოფდა, თითებიდან ყვითლად აციმციმებული წვეთები სცვიოდა, ერთადერთი, ჭეშმარიტი სიტყვებით იფანტებოდა ბაჯაღლო-კუპრისფერ ზღვაში... ეს იყო, ეეს, რაც რომ მას სურდა, და აქა-იქ გაფანტულ მთელ მის ჯილაგსა და მოდგმას - ბაჯაღლო სიტყვა... კუპრისფერ ზღვაში... რა მძიმე იყო მრგვალი დოლაბი... დაფიქრებული უმზერდა დედა, ტახტის კიდეზე ჩამომჯდარს, მოხრილს... გულდაწყვეტილნი ათვალიერებდნენ სოფლის გოგოები, გაუცხოებულსა და რაღაც გაუგებარი, იდუმალი სევდით მოსილს... დედაბრისა და მისი ორბის გამჭოლი მზერაც მუდამ დასდევდა და გიორგა პაპა, ერთი, ერთადერთი, იმედითა და სიხარულით შესცქეროდა - ვარგოდა ბიჭი... მერე კი, მაინც დაეჭვებული, ჩუმად აბუტბუტდებოდა ბერიკაცი: „ბევრი მტერი კი დაგხვდება გზაზე... ერთი იქნები, ისინი - ბევრნი... და ნურავისი იმედი გქონდეს... გარდა თავისა... მაგრამ ეჭვი თუ შეგეპარა... რწმენა გაგიტყდა... თუ დაეჭვდები... გათავდა, მორჩა...“ მაგრამ ხმამაღლა ვერ გააფრთხილებდა, ასეთი იყო წესი - თავად უნდა მიმხვდარიყო ყველა... ცურვას სწავლობდა თავფარავნელი - სანამ შუაგულ ზღვაში შეცურვას გადაწყვეტდა, სად არ გასინჯა იმ ერთი მკლავის ძალა - მკვდარ და უხეშ ტბებში, მდორე და თავაწყვეტილ მდინარეებში, ძალუმად დატრიალებულ მორევშიაც შეეძლო შესვლა და თავის დაღწევა, და მაინც ყველაზე მეტად ზღვის ნაპირთან ცურვა უყვარდა - მხოლოდ იქიდან მოჩანდა შუქი... და შავი დედაბრის აკლაკნილი, ცას შეპოტინებული გველიც - დიდი კოცონი... მხოლოდ იმ სუსტ შუქს შესცქეროდა, იმ ჩუმ, თეთრ სანთელს...
დედაბრის ხალხიც სველდებოდა ხანდახან - ცხელ ზაფხულობით, მომცრო ღელეში, იქ, იმ თხელ წყალში, შეუძლებელი იყო ცურვა და პირზე იპკურებდნენ წვეთებს, ყელზე მოითათუნებდნენ ხელებს, ფეხისგულებს რიგრიგობით ისვამდნენ წვივზე და რაკი ხანდახან წონასწორობას ჰკარგავდნენ, ერთმანეთს ერთგულებას შეჰფიცავდნენ, ნეკს ნეკში ჩასჭიდებდნენ ერთურთს და ჩაჯდებოდნენ და ადგებოდნენ, ჩაჯდებოდნენ მუხლამდე წყალში და წამოდგებოდნენ.
ცურვას სწავლობდა დოლაბდაკრული თავფარავნელი. შორს, უფრო შორს, შორით მიიწევდა ზღვაში, მერე ქვიან ნაპირზე ეგდო, ბედნიერი, დაღლილი, მისავათებული, სიხარულატანილი - უფრო, უფრო შეეძლო ცურვა...
საცა სოფელში მიხვიდე, სუყველგან ორი გზა არი...
კარგი იყო თავად სოფელი - მოთიბული ბალახის სუნით, დამძიმებული ვენახით, კაკლის ხის ჩრდილითა და კვამლადენილი, კირით ნაშენი სახლებით, უღრანი ტყითა და მზედაფენილი, ხასხასა მოლით, ძროხებაბღავლებული, მამლებაყივლებული, განთიადიანი, გაჩირაღდნებული, დალოცვილი, მაგრამ თავფარავნელს სხვა გზა ერჩია, სულ სხვა რამ, ასეთი იყო მისი ხვედრი:
შუაში არის ხმელეთი, გარშემო დიდი ზღვა არი, ზღვის გაღმა კი, კოშკში, ქალი ცხოვრობდა, ზღვის გაღმა, კოშკში ცხოვრობდა ქალი და მისკენ, მხოლოდ მისკენ იცქირებოდა დაღლილი ბიჭი, თავფარავნელი...
თვალი გაახილა, შემკრთალი, მისკენ უცნაურად გადახრილი დედის სახე ამოტივტივდა თვალწინ. პირველად ხედავდნენ ერთიმეორეს ასეთ დაბნეულებს, შეშინებულებს, რაღაცა ავი სული ტრიალებდა ოთახში, დედის დალეული, ყოველივეს ამტანი მხრებისა და თავფარავნელის განიერი მკერდის მომრევი.
შუბლზე ხელი გადაისვა ჯერ კიდევ ბურანიდან თავდაუღწეველმა, გაოგნებული, იმ წყვეტილი ხილვების გახსენებას ცდილობდა...
- წუხელი სიზმარი ვნახე...
ქარი სისინებდა საკვამურში, ქვაბიდან შიშხინით გადმოიღვარა ცეცხლზე შედგმული რზე და უცებ სასთუმალთა ჩამოჯდა შეშინებული დედა, საფეთქლებზე შემოაჭდო ხელისგულები, და თავფარავნელმაც ჩუმად, ვედრებით ჰკითხა:
ალვის ხე რომ წამოიქცა, ნეტავ, დედავ, რაო...
ელდა ეცა რკინის ქალს, თვალები დახუჭა, თავი გამწარებულმა გადასწია და დაიგმინა:
შვილო, შენი ტანი არის, ვაჰ, შენს დედასაო!
წამოიწია, იდაყვით ტახტს დაეყრდნო თავფარავნელი:
იმას ტოტები ემტვრევა, ნეტავ, დედავ, რაო...
რაღაც საზარლად უხილავის, უნამუსოდ შიგ გულში დამიზნებულის შეჩერებას ამაოდ ცდილობდა ხელისგულგაშვერილი თვალდახუჭული ქალი:
შვილო, შენი მკლავებია, ვაჰ, შენს დედასაო!
დაკოჟრილი თითებით ხარბად ეფერებოდა ხელზე.
მკლავები დაებურცა თავფარავნელს, ჟრუანტელმა დაუარა. დაზრინა, აფორიაქებული წამოჯდა ტახტზე:
ვაზს რომ ფოთლები სცვიოდა, ნეტავ, დედავ, რაო...
გულში მჯიღი დაირტყა დედამ, თმაში შეუცურა ათრთოლებული თითები:
შვილო, შენი ქოჩორია, ვაჰ, შენს დედასაო!
და თავფარავნელმაც ჩვილივით მიადო მხარზე თავი:
ეზოში რომ ძროხა ბღავის, ნეტავ, დედავ, რაო...
მაგრამ მიიხუტა გულზე ერთადერთი შვილის თავი გამწარებულმა, უბედურმა ქალმა:
შვილო, დედაშენი არის, ვაჰ, შენს დედასაო!
- ლისო, ლისო, ქარი ქრისო, ლისიმ - დალალეო, ჩემი ორბი ფრთასა შლისო, ლისიმ - დალალეო, ხორცი არ მოგენატრა, ორბო, ხორცი?
როგორ არ მოენატრა - ხომალდით მოსულებს ლეშის გემო დაჰკრავდათ, ის ცხელი სისხლი კი დიდხანს აღარ უგემნია. კისერწაწვდილი, ყვითლად ანთებული თვალებით, გაფაციცებული იყურებოდა ზღვის გაღმა, სადაც თავფარავნელი ზედ ნაპირთან იდგა და, ხალხით გარშემორტყმული, ხალხის მიღმა, კოშკისკენ იცქირებოდა.
კაცი, რომელიც თავის თავს „სიმართლის მთქმელ სესიას“ ეძახდა, ხალხის წინ გაჯგიმულიყო. დოლაბი სწორედ მას უნდა დაეკრა ხელზე თავფარავნელისათვის, სხვებისთვის კი ასე უნდა აეხსნა მიზეზი: „ეს იმიტომ, რომა, ვეღარ შებედოს... თავი არ გაიფუჭოს...“ მაგრამ თავფარავნელს იმისკენ არც გაუხედავს, თავად დაიდო ხელზე დოლაბი, სქელი თოკი შემოუჭირა, ცალი ბოლო კბილებით დაიჭირა, მეორე ხელით კი, მარჯვენა ხელით, მაგრად მიიბა. „სიმართლის მთქმელმა სესიამ“ კი, კმაყოფილება რომ დაეფარა, ვითომ მწუხარედა თქვა:
- ეს გიჟი ყოფილა, ვიღაცაა...
ზღვაში შეაბიჯა თავფარავნელმა, ზღვაში შეტოპა. ღამე იდგა და არეულ ხმებში გიორგა პაპას ლოცვასღა უგდებდა ყურს. იმ დიდ საღამოს მიხვდა თავფარავნელი, მანამდე რად არ მიცურავდა დედოფლისაკენ - ჯერ არ იწვოდა. იმ დიდ საღამოს კი, როცა აენთო, როცა თვითონაც კელაპტარივით მოედო ცეცხლი, უეცრად მოგროვილი ხალხის თვალწინ დოლაბი დაიკრა ხელზე და, თავად ანთებული, ნეტარი შუქისაკენ გაეშურა.
ღამეულ ზღვაში ჯიუტად მიცურავდა თავფარავნელი. მძიმე იყო დოლაბი, შიშისმომგვრელად იზნიქებოდა ზღვა, ძნელადმოსარევი, იდუმალი და უცნაურად აჩურჩულებული, მაგრამ დროდადრო თავს აიღებდა და ძალას უათკეცებდა ის ციცქნა შუქი... მკლავის ყოველი მოქნევისთანავე უფრო იღლებოდა, მაგრამ უფრო მკაფიოდაც ციაგებდა ვიწრო სარკმელი...
- რაღაცა უშენოდ მოცურავს, ორბო, - აწრიალდა შავი დედაბერი და დაუცაცხანა, - კარქა გააჩაღე კოცონი, ეგება ჩვენსკენ წამოჩერჩეტდეს...
თავს არ იზოგავდა თავფარავნელი, შედედებულ ტალღებს იმ ცალი ხელით მიარღვევდა. თავჩარგული მიაპობდა უზარმაზარ ზღვას და იმ აუარება ლურჯი ჰაერიდან თავის მცირედ წილს მოშიებული კბეჩდა. გვერდზე ეზიდებოდა მძიმე დოლაბი... ჯიუტი ცურვა - ერთადერთი, ზღვის გადამლახავი ცურვა იცოდა თავფარავნელმა... და ზიზღით გაიხედა განზე:
შავი დედაბრისკენ ხომალდით მიემგზავრებოდნენ...
გაჩახჩახებულ, ჭრელ-ჭრელი ფერებით მორთულ ხომალდზე იცინოდნენ, ოღონდ იმ საზარელი სიცილით, როცა თვალები სულ არ იცვლება. სასმელ-საჭმელის სუნი მოდიოდა, ათასნაირი შემწვარ-მოხრაკულის, ქალებიც ახლდათ, აკისკისებულნი, ჩასუქებულნი, დროდადრო ტაშისცემა იფეთქებდა, და იმ ხორხოცში ვიღაცამ თავფარავნელისკენ გაიშვირა თითი და უცებ იყვირა:
- არიქათ, უშველეთ, კაცი იღუპება!..
ყველა ხომალდის დაბალ მოაჯირს მისცვივდა და დახმარებას სთავაზობდნენ, შორიდან ხელიც კი გაუწოდეს, თავფარავნელმა ჭაბუკმა კი მოიყრუა და ისევე დინჯად, ისევ ჯიუტად მიიკვლევდა გზას.
- უშველეთ, უშველეთ, იღუპება, მერე რა, რომ გიჟია, ადამიანია ეგეცაა... - ყვიროდა ვიღაც.
და თუ ვინმე ზომაზე მეტად გადმოიხრებოდა, რომელიც ძმადნაფიცი მაშინვე ჩუმად ხელსა ჰკრავდა და ისიც ცარიელი დოლაბივით წამსვე ფსკერისკენ მიდიოდა - ღელეში ნასწავლი ჭყუმპალაობით ვინ რას გახდებოდა ზღვაში... მერე ხელი ჩაიქნიეს - სახიფათო იყო მოაჯირთან დგომა და ისევ სიცილ-კისკისით გასწიეს აბრიალებული კოცონისკენ, მაგტოდ დარჩენილი თავფარავნელი კი დასასვენებლად გულაღმა ამოტრიალდა და ცას რომ შეაცქერდა, ის ლექსი გაახსენდა, სოფელზე თქმული:
შენ, ჩემო დიდო იმედო, სახლო, ნაგებო კირითა, ტყეში მოჭრილო ისარო, ქალაქს ნაღებო ინითა: ცისფერო მოვის პერანგო, შვიდგან შეკრულო ღილითა, ცავ, წმინა ვარსკვლავიანო, მზევ, დაფენილო დილითა, უკვდავებისა წყაროო, ნადენო ოქროს მილითა, თქვენთანამც ყოფნით გამაძღო, სიფხიზლითა და ლხინითა.
სოფელზე იყო ეს ლექსი, და კარგად იცოდა, როგორ უყვარდა, სხვებზე მეტად რომ უყვარდა სოფელი და სწორედ ამ ზედმეტმა სიყვარულმა აიძულა მზედაფენილი სოფლის დატოვება და ამ კუნაპეტ ღამეში ზღვასთან შებმა, სოფლის სიყვარული უხმობდა დედოფალთან, რომელიც თავად ირჩევდა ერთგულ მსახურებს - სოფლის დანახვის წყალობითა და გიორგა პაპას დალოცვილი ენით. ზღვას მიაპობდა თავფარავნელი...
- ეგ რაღაც ძალიან უშნოდა მიცურავს, ორბო, - ბრაზმორეული ცახცახებდა შავი დედაბერი და, ასაფრენად გამზდებულს, ბუმბულაბურძგვნილს, ნებასა რთავდა, - აბა შენ იცი, გასწი!
და ჰაერი რომ შეისუნთქა, თავი რომ ასწია, ავი ფართქუნი შემოესმა თავფარავნელს, უეცრად აბობოქრებულმა ტალღამ აიტაცა, შავი ღრუბელიც დააცხრა და ის იყო, თავში უნდა ჩაენისკარტა, დოლაბიანი ხელი ასწია და შეუშვირა. გამწარდა ორბი, ალესილი ნისკარტი რომ გაუბზარა დოლაბმა და ახლა სხვა მხრიდან შემოუფრინა აფოფრილ ტალღებზე მოქანავე ჭაბუკს, მაგრამ დოლაბი დიდი იყო და გაუბზარავი. მერე ჭანგებით დააფრინდა, გავეშებული ფხაჭნიდა, მაგრამ ვერაფერს გახდა - იმ მძიმე ტვირთსაც, იმ ძნელად სატარებელ დოლაბსაც აღმოაჩნდა თავისი ფასი, თავისი მადლი და სიკეთე... მაინც კარგა ხანს ეომა, კარგა ხანს უტრიალა, უტრიალა, ეჯაჯგურა და ბოლოს, დაღლილი, ენაგადმოგდებული, ნისკარტგაბზარული, მორცხვად გაფრინდა დედაბრისაკენ, თვალს არიდებდა...
- ოოო, შე მურდალო, შენა, - თვალები ააკვესა შავმა დედაბერმა, - მტრედოო, მტრედო... შენი დედა კი ვატირე მე შენი!..
ორბი ტოტზე იჯდა და, გამწარებულს, ტოტში ღრმად ჩაესო კლანჭები და გაბზარულ ნისკარტზე გრძელი, ტირიფის ფოთოლივით ენის წასმას ლამობდა, მაგრამ თვალები ისევ სიძულვილით უკიაფებდა, ისევ მზად იყო...
ჩუმად იწვოდა სანთელი თეთრი. აშკარად ჩანდა სანთელი თეთრი, მაღალი კოშკი, სარკმელი ვიწრო... იმ ნაპირს, გაღმა ნაპირს - დედოფლის ნაპირს უახლოვდებოდა თავფარავნელი! ზღვის გაღმა, კოშკში, ქალი ცხოვ... შავმა დედაბერმა კი, გაკაპასებულმა, გაცოფებულმა, თითები გაფარჩხა და სწრაფი ძუნძულით შემოურბინა კოცონს, მერე დიდი მუცელი ცალი ხელით შეიწია, დაიხარა, მეორეთი ნაკვერჩხალი აიღო და ლოყაზე მიიდო. ისე იყო გამწარებული, ისიც კი ეგრილა და უცებ რაღაცამ გაუელვა, გადმოკარკლული თვალები ორბს მიაპყრო. შემრიგებლურად დაიტკბო ხმა:
- ლისო, ლისო, ქარი ქრისო... - ვეღარ ასწრებდა სათქმელს, პირდაპირ საქმეზე გადავიდა, - მოდი აქ, მოდი, მხარზე დამაჯექ... - და თუმცა კოშკისათვის მძულვარე მზერა არ მოუცილებია, განზე პირმიქცეული აჩურჩულდა: - ორბო, ორბო, ჩემო, სარკმელთან აფრინდი, ფრთები გაშალე, აეფარე...
გაკვირვებული უმზერდა დედაბერს ორბი - იმის ჩიტს სარკმელთან რა ხელი ჰქონდა.
- აფრინდი-მეთქი, ფრთები გაშალე, შუქი დაფარე... - ჩურჩულებდა შავი დედაბერი, - მაგას თუ გული არ გაუტყდა, ისე რა შეაჩერებს, საცაა ნაპირზე ამოვა... და გული რომ გაუტყდეს, სინათლე ვეღარ უნდა დაინახოს, გაიგე? გაიგე? ... ლისო, ლისო, ქარი ქრისო, ლისიმ - დალალეო... მიდი ჰა, ჰაა-მეთქი, ორბო!
ფრთები გაშალა იმისმა ორბმა, მარად აკრძალული კოშკისაკენ მძიმედ გაფრინდა... ღონივრად იქნევდა ვეება ფრთებს, იმ ნეტარ, ვიწრო სარკმელს ფრთაგაშლილი აეფარა და, ის საძულველი ქალი რომ არ დაენახა, განზე იქცია პატარა თავი, თანაც, რაღაცის, რატომღაც, ბუნდოვნად რცხვენოდა!
ფსკერი იგრძნო თავფარავნელმა... გაღმა ნაპირის საოცნებო ფსკერი. დაღლილი, არაქათგამოცლილი მოაბიჯებდა გულამდე წყალში. იცოდა, ღონეს რომ დაუბრუნებდა სინათლის დანახვა, მაგრამ ჯერ ისე იყო ღონემიხდილი, ერთბაშად მაღლა ახედვის თავიც აღარა ჰქონდა. ჯერ ნაპირს შეხედა, კი, კი, მართლაც ისეთი იყო, როგორსაც მოელოდა, გიორგა პაპას ნათქვამს ჰგავდა:
ზღვის გაღმა დიდი ველია, ია დგას, ვარდი ჰფენია...
ია-იები, ვარდები იდგა! ძალა მოემატა, მუხლამდე წყალში მიაბიჯებდა. გამხნევებულმა, ცოტათი შორს გაიხედა, ძლივას გადასწია მზერა:
კოშკი დგას მარმარილოსი, წვერი ცას მიუბჯენია...
წვერს ჯერ ვერა და, მხოლოდ კოშკის მყარ, საიმედო დასაწყისს ხედავდა, ალბათ, მართლა მაღალი იყო, გლუვად ბზინავდა ნედლი, ურღვევი მარმარილო და, გახარებული, კოჭებამდე წყალში ლაღად მიაბიჯებდა, და როცა უკუქცეული ტალღა კოჭებიდანაც კი წამით შემოეცალა... ტუჩზე ნაცნობი მადლი იგრძნო:
შიგა ზის... ქალი ლამაზი... თავის...
და უცებ გაშრა... აღარსად ჩანდა ნეტარი შუქი... ვიწრო სარკმლისაკენ იყურებოდა, თეთრ სანთელს დაეძებდა, დოლაბიან ხელს აფათურებდა ბნელში, მეორე ხელი, დაღლილი და ზღვაგამოვლილი, ისე დაუმძიმდა, ისე გაუხევდა...
აღარსად ჩანდა ნეტარი შუქი... და შებარბაცდა თავფარავნელი!
|