დაბა იუსუფელში, რომელიც, როგორც თურქულ რუკაზე ვნახე, მდ. „ბარხალ“-ზეა გაშენებული, „ბარხალ ქილისა“ ვიკითხეთ. როცა მიგვახვედრეს, რომ ასეთი რამ მართლაც არის სადღაც მდინარის აყოლებით, მანძილითაც დავინტერესდი. პასუხში ჩემთვის ნაცნობი სიტყვა „ბეშ“ მენიშნა და ზაურის და იას ამაყად გადავუთარგმნე, აგერ ხუთ კილომეტრში ყოფილა და დაბრუნებულზე დაბინავებას და იუსუფელის (თუ იუსოფელის?!) დათვალიერებასაც მოვასწრებთ-მეთქი...
ხუთის ნაცვლად ორმოცდაათამდე კილომეტრი გავიარეთ ძალიან ლამაზ, მწვანეში ჩაფლულ ხეობაში. ბოლოს, პატარა სოფლის ცენტრში მოწყობილ ხერგილზე რატომღაც 5 ლირა გადაგვახდევინეს. „მებაჟე“ ბიჭს ვკითხეთ „ბარხალ ქილისა“-ს შესახებ. მან ორი თითი გვაჩვენა – ორი კილომეტრიაო. ჩვენ წინ მიმავალ „ჯიპებს“ მივყევით და ათიოდე კილომეტრი კიდევ რომ გავიარეთ უკვე არაასფალტირებულ გზაზე, მივხვდით, რომ ჩვენ და „ჯიპებს“, რომელთა მგზავრები აქამდე „ბარხალ ქილისა“-თი დაინტერესებული მეცნიერები ან ტურისტები გვეგონა, სხვადასხვა მიზნები გვქონდა. ზაურიმ მისთვის ჩვეული იუმორით მაინც გამკენწლა, იუსუფელში შენს მიერ თარგმნილი 5 კილომეტრი 50 გამოდგა, აქაური 2-ც იქნებ 20 იყოსო... გამოვბრუნდით. აღმოჩნდა,რომ ხერგილთან მარჯვნივ უნდა აგვეხვია და პატარა მდინარეს ავყოლოდით.
პარხლის ეკლესია კარგად შემონახული ორნავიანი (მგონი, ასე ჰქვია) ბაზილიკა აღმოჩნდა. შიგნით ვერ მოვხვდით, რადგან დაკეტილი იყო. ეზოში კაცი და ქალი ვნახეთ. ეს, ერთდროულად, მათი ეზოც იყო, რადგან იქვე სახლიც ედგათ. კაცს ეკლესიაში შესვლის სურვილი მივახვედრე, მაგრამ მხრები აიჩეჩა, ქალმა კი წინდები და შალის სხვა ნაკეთობები შემოგვთავაზა, რომლებსაც იქვე ქსოვდა.
ტაძართან მისვლამდე ერთი შენობა იდგა, რომელსაც „ბარხალ პანსიონ“ ეწერა, თვით ტაძარზე კი ხმამაღლამოლაპარაკე იყო ჩამოკიდებული, რომლიდანაც, ალბათ, უფლის სადიდებელი არ ისმის ხოლმე...
არ მინდა ვინმემ ისე გამიგოს, თითქოს სხვა აღმსარებლობის მიმართ იოტისოდენა შეუთავსებლობა მქონდეს. უბრალოდ, ვისურვებდი, რომ ყველამ თავის ტაძარში ილოცოს...
პარხალი კი ჩვენი ისტორიის უმშვენიერესი ძეგლია და, ვიმედოვნებ, ორი ქვეყნის მთავრობების კეთილი ნებით, ოდესმე მოგვეცემა საშუალება ვუპატრონოთ მას.
იუსუფელში შეღამებულზე დავბრუნდით. სასტუმრო ვიკითხე. კითხვის ადრესატმა მაღალი კაცი მომიყვანა, ქართულად მოლაპარაკე. ისიც მაღაზიის პატრონი იყო. მან სასტუმრომდე მიგვაცილა. სამწუხაროდ, ვერ გამოვეცნაურე. სასტუმროში ადგილი არ იყო, მაგრამ ახალგაზრდა ადმინისტრატორმა (თუ მენეჯერმა), რომელიც ინგლისურად საკმაოდ კარგად ლაპარაკობდა, გადარეკ-გადმორეკა, ადგილებიც გვიშოვა და თვითონ გამოგვყვა იმ სასტუმრომდე. საკმაოდ მაღალ ადგილზე ვიყავით ასულები და უკან მანქანით წაყვანა შევთავაზე, მაგრამ არ ქნა, სულ „ჯორჯიან პიპლ – მაი ფრენდ“ იძახა და ისევ შეხვედრის დიდი სურვილით დაგვემშვიდობა...
სასტუმროში კარგად და საკმაოდ იაფად მოგვემსახურნენ. რაც მთავარია, იქიდან დილით პარხალის ხეობაში ლამაზად ჩაფენილი იუსუფელის ხედი გადაგვეშალა. იამ მზის ამოსვლას დაუცადა და მშვენიერი სურათი გადაიღო. მგონი სადღაც წავიკითხე, ართვინს ზემოთ რომ ჰესი შენდება, მისი წყალსაცავი ამ დაბას დაფარავსო. ძალიან საწყენია, თუ ასე მოხდა...
რუკაზე „დორთ ქილისა“ მქონდა მონიშნული და დილით იქეთ გავწიეთ. გზაზე, ულამაზეს ადგილას, კლდის წვერიდან ხეობას ეკლესია და ციხის კედლები გადმოჰყურებდა. ბატონ ბუბა კუდავას სურათებიდან ახლახან გავიგე, რომ ეს კავკასიძეების (ოთხთა ეკლესიის) ციხე ყოფილა. რა თქმა უნდა, იამ ფოტოები ყველა შესაძლებელი პოზიციიდან გადაიღო.
ოთხთა ეკლესიასთან უპრობლემოდ მივედით, თუმცა ტაძარი იმდენად არის ჩაფლული კაკლების სიმწვანეში, გზაზე ტრაფარეტის არსებობის მიუხედავად ცოტათი მაინც გავცდით.
...უმშვენიერესია და უდიადესი ოშკი, საოცარია იშხანი, სულისშემძვრელი – ხახული, მიმზიდველი და ტკივილისმომგვრელი – პარხალი, მაგრამ იმათ შორის, რაც ჩვენ ვნახეთ, ოთხთა მონასტერი ჩემთვის ყველაზე ახლობელი, სევდის და მოწიწების მომგვრელი აღმოჩნდა თავისი ქვა-ღორღით ამოვსებული დარბაზით, გაძარცულ-დანგრეული საძვალეთი, კამარაჩამოშლილი სატრაპეზოთი (ან, იქნებ, აკადემიით!!!), ბალახით დაფარული სახურავით, ფრესკების ნარჩენებზე წაჩხაპნილი, მათ შორის არაერთი ქართული, წარწერებით და ეზოში პატარა ბოსტნით, სადაც გოგრა და წიწაკა დაეთესა ვიღაცას... ამ ულამაზეს, ნამდვილად ქართული ბუნების წიაღში უმთავრესი სურვილი, რაც მაშინ გამიჩნდა, იყო ის, რომ მქონდეს უფლება და ძალა ვიყო აქ და მოვუარო იმას, რაც დარჩა. არ ვიცი, იქნებ ეს სურვილი გავს იმ დედობრივ გრძნობას, როცა შვილებს შორის უფრო უმწეო და სუსტი მას გამორჩეულად უყვარს...
რუკაზე ღამითვე მოვინიშნე ადგილი „კილიჩკაია“, რომლის ახლოს ქონგურებიანი ციხე (ანუ ისტორიული ძეგლი) იყო გამოსახული. ადგილის სახელწოდება „ქილისას“ დავუკავშირე და რადგან იქამდე შორი არ იყო, გადავწყვიტეთ წავსულიყავით. ჭოროხის ხეობიდან ამ ადგილისკენ გადასახვევზე ტრაფარეტი დაგვხდა, რომელზეც ეკლესიისკენ მიმავალი ზურგჩანთიანი ტურისტები იყვნენ დახატული. ამან კიდევ უფრო დაგვარწმუნა, რომ სწორი გზით მივდიოდით, მაგრამ იქვე მომავალ სახედრიან კაცს მაინც ვკითხე, „ქილისამდე“ რამდენი კილომეტრია-მეთქი (სიტყვა „რამდენი“, რა თქმა უნდა, ჟესტიკულაციით გამოვხატე). კაცი კარგა ხანს თავგამოდებით მიხსნიდა რაღაცას, რომლისგანაც მხოლოდ ორი სიტყვა გავიგე: „არაბა“ და „იოხ“, ანუ, მანქანა არაო. არ დავუჯერეთ, თუმცა არ გვინანია, რადგან ეკლესია ვერ ვნახეთ, მაგრამ წინ ლამაზი სიურპრიზი გველოდა.
კეთილმოწყობილი, მოაჯირებიანი გზა სულ მაღლა და მაღლა ადიოდა, საიდანაც ხეობის უმშვენიერესი ხედები იშლებოდა. ასე გავიარეთ დაახლოებით 10-12 კილომეტრი და, ამდენი ხრიოკი ადგილის შემდეგ, მოულოდნელად მივადექით მწვანეში ჩაფლულ კოპწია დაბას, რომლის ცენტრში, ორად გაყოფილი ქვაფენილიანი ქუჩის ორივე მხარეს, მაღაზიები და ჩაიხანები იყო ჩამწკრივებული. ამ დაბამ, რატომღაც, ჩვენი ფასანაური მომაგონა. ეტყობა, ეს მართლაც იყო დასასვენებელი ადგილი და ადამიანებსაც აშკარად ეტყობოდათ, რომ მათი უმრავლესობა ადგილობრივი არ იყო. ეს იმანაც დაადასტურა,რომ პირველივე შემხვედრი ინგლისურად გამოგველაპარაკა. მისგან შევიტყვეთ, რომ აქეთ მართლაც ყოფილა ეკლესია, ოღონდ მთის გადაღმა და იქ ტურისტები ფეხით გადადიან. ეკლესიის სახელი ჩვენმა თანამოსაუბრემ არ იცოდა. როგორც მერე შევიტყვეთ, ტურისტები აქედან ოშკში გადადიან. მისგანვე შევიტყვეთ, რომ დაბის შემდეგ გზა 3-4 კილომეტრი კიდევ გრძელდებოდა და ადიოდა უღელტეხილამდე, სადაც იყო რაღაც ნანგრევები. სანამ გზა ჩვენს „გოლფს“ ამის საშუალებას აძლევდა, ბოლომდე ვიარეთ და იამ იმ ციხის ნანგრევებსაც გადაუღო სურათი.
იუსუფელში დაბრუნებულებმა ტურისტულ ბიუროს მივაკითხეთ, სადაც ინგლისურად მოლაპარაკე ძალიან თავაზიანმა ახალგაზრდა კაცმა რუკა და ბუკლეტები გვაჩუქა და დაწვრილებით აგვიხსნა, თუ როგორ წავსულიყავით ოშკსა და ხახულში, ყოველივე ეს კი სრულიად უსასყიდლოდ გააკეთა. მან ასევე გვითხრა, რომ ამ მხარეში ნებისმიერი ციხე, ეკლესია და მათი ნანგრევები არის ქართული. ამაში, რა თქმა უნდა, ახალი არაფერი იყო, მაგრამ მისგან ამის მოსმენა ძალიან გვესიამოვნა. თუმცა, ჩემი ღრმა რწმენით, ისიც ქართველია, სხვა სახელმწიფოში მცხოვრები, სხვა ენაზე მოლაპარაკე, სხვა რელიგიის მიმდევარი, მაგრამ მაინც ქართველი და, აბა, სხვანაირად როგორ იტყოდა?!
მდ. თორთუმის ხეობას ავუყევით, გავიარეთ ულამაზეს ხედებში ჩასმული თორთუმის წყალსაცავი. ოშკის გადასახვევი გზისპირას, თვალსაჩინოდ დადგმულმა ტრაფარეტმა გვამცნო. სოფელში შესვლამდე, გამშრალ ხევზე გადებულ ბოგირზე გადასვლისას, ხეებს ზემოთ უცბად ამოიზიდა ოშკის გუმბათი. ეს მშვენიერი ხედი იამ ფოტოზე დააფიქსირა. ნამდვილი მშვენიერება და სიდიადე კი უშუალოდ ტაძართან მისულებს წარმოგვიდგა წინ!
ოშკი უნდა ნახო და განიცადო, უნდა შეიგრძნო, მას ვერ აღწერ. გავკადნიერდები და ორიოდე სიტვის თქმას მაინც ვცდი: ოშკი იმ ეპოქის ქართული სულიერების სიმაღლეზე და სახელმწიფოებრივ სიძლიერეზე უტყუარად მიანიშნებს. ამავე დროს მისი გაბზარული კედლები, შემჭვარტლული ფრესკების ნარჩენები, ჩამოვარდნილი და დაკარგული ბარელიეფები, ხის ბოძებით შეცვლილი ქვის საყრდენები ასევე აშკარად წარმოაჩენენ მკაცრ და სასტიკ რეალობას – ჩვენ მასზე ხელი ვერ მიგვიწვდება! ვიმედოვნოთ, რომ მხოლოდ ჯერ-ჯერობით...
ხახული დაკეტილი დაგვხვდა, მაგრამ ორიოდ წუთში შავებში ჩაცმული კაცი მოვიდა და კარები გააღო. მან შესვლისთანავე ფეხსაცმელებზე მიგვითითა, გაიხადეთო. ეკლესია ნოხებით იყო მოფენილი. მარცხნივ სასკოლო მერხები იყო დადგმული, იქვე მაგიდაზე მიკროფონიც იდო. ცხადი იყო, ხახულში მეჩეთი და სასულიერო სკოლა ერთად მოქმედებდა. სხვათაშორის, ეკლესიიდან 50 მეტრში დიდი მეჩეთია და ასე ახლოს ორი მეჩეთის არსებობა და ისიც ქრისტიანულ ტაძარში, ალბათ, აქაური სასულიერო პირების თავგამოდებით უნდა აიხსნას.
ეკლესიაში, კედელზე პატარა ყუთი ეკიდა და იქვე რამდენიმე ენაზე, მათ შორის ქართულადაც, ეწერა: “გაიღეთ შესაწირი“. შაოსანმა ყუთზე მიგვითითა და სანამ ფული არ ჩავაგდეთ, ფოტოგადაღებების ნება არ დაგვრთო. იამ ფოტოები გადაიღო და გულდამძიმებულები გამოვედით გარეთ. იქ 10-12 წლის ათიოდე ბავშვი დაგვხდა. გოგონები თავშლებით იყვნენ და წიგნები ეჭირათ. ბავშვები საკმაოდ მოურიდებლები და აგრესიულები იყვნენ, რაღაცას გაცხარებით გვიმტკიცებდნენ. ორმა ბიჭმა ფული მოგვთხოვა. ერთი მაღალი, 12-13 წლის ბიჭუნა განსაკუთრებით აქტიურობდა, გამოიქცა და როცა გვერდით ჩამირბინა, თავზე ხელის წამოკვრაც კი სცადა. ეკლესიას გარს შემოვუარეთ და მე ეზოდან გავედი, ია და ზაური კი ფოტოებს იღებდნენ. გამოსვლისას ეკლესიისკენ შევბრუნდი, პირჯვარი გადავიწერე და ალაყაფთან გალავანს ვეამბორე. ცოტა ხანში მანქანასთან ზაური და იაც მოვიდნენ, აღშფოთებულები იყვნენ. ზაური მთლად გაცოფებული იყო: თურმე იმ აგრესიულმა ბიჭმა ჩემს ნაამბორალ გალავანს მიანერწყვა!
ამ ისტორიას ასე დაწვრილებით იმიტომ აღვწერ, რომ სამი დღის მანძილზე ენის არცოდნის გარდა ამ, რაც უნდა იყოს, უცხო ქვეყანაში დისკომფორტი და ადამიანებისგან რაიმე ცუდი დამოკიდებულება არ გვიგრძვნია. ხახულიდან კი, რომელიც ჩვენთვის ასეთ სიწმინდეებთან ასოცირდება, სამწუხაროდ, სულ სხვა შეგრძნებებით წამოვედით, რაც, კიდევ ვიმეორებ, ალბათ, იქაური სასულიერო პირების აქტიურობის შედეგია.
მიუხედავად ამ მცირე ინციდენტისა, ის დღე დადებითი ემოციებით ძალიან დატვირთული და შინაარსიანი გამოდგა, საერთოდ კი ის სამი დღე ჩემთვის ცხოვრებაში ერთ-ერთი ყველაზე დასამახსოვრებელი და თბილად მოსაგონარი დღეებია. მას შემდეგ თითქმის ორი წელი გავიდა და იქ დაბრუნების სურვილი უფრო და უფრო მემატება...
იმავე საღამოს სარფის გავლით დავბრუნდით სამეგრელოში, მეორე დღეს კი – თბილისში. დიახ, ასე მცირეა მანძილი ჩვენსა და ჩვენს ძმებს შორის, მაგრამ ოდესმე შევძლებთ კი ამ გზის გავლას საზღვრის გადაკვეთის გარეშე?!
ვიმედოვნოთ, უფალი მოწყალეა! უნდა გვწამდეს, რომ ღვთისმშობელი თავის წილხვედრ ქვეყანას არ გაწირავს!
|