პეტრე ოცხელის დეკორაციები

      ყველა მომდევნო თაობა წინამორბედს აძლევს ახალ სიცოცხლეს, სადაც ნაწარმოებისა და მხატვრის გარდა, ყველაფერი იცვლება. ყველა აღდგენასთან ერთად მყარდება დროთა კავშირი. მხატვარს სიცოცხლეში თუკი შეუქმნია ერთი სპექტაკლი მაინც, რომლის აღდგენაც მომავალმა თაობებმა მოინდომეს, უკვე მუზეუმში, ან ოჯახში დაცული ესკიზები არის ერთადერთი დედანი, რაც იმ დროს ნამდვილად ეკუთვნის და თვალსაჩინო ანარეკლია წარსულისა. სპექტაკლის აღდგენა, თანაც მეხუთედ, როცა პეტრე ოცხელის დაბადებიდან უკვე 100 წელია გასული, განმარტებას ნამდვილად არ საჭიროებს, რამდენად საჭიროა იგი დღეს.
      გასაოცარი ეპოქის დიდი შვილის ბედის მკვლევარები ადასტურებენ, რომ მხატვრული შემოქმედების გარდა, უცნაური აღმოჩნდა პეტრე ოცხელის გარდაცვალებასთან დაკავშირებული დეტალებიც. პროფესორ ვასილ კიკნაძის განცხადებით, ხალხმა დიდი ხნის განმავლობაში არ იცოდა, რომ ის დახვრეტილი იყო და ბევრს მხოლოდ გადასახლებული ეგონა. ზვიად გამსახურდიას ხელისუფლების პერიოდში გახსნილი სუკ-ის საარქივო მასალების შესწავლისას დადგინდა, რომ 1937 წლის 21 სექტემბერს, „კონტრრევოლუციურ-ტროცკისტული” ორგანიზაციის წევრობის ბრალდებით, თავის კოლეგებთან და უახლოეს მეგობარ რეჟისორებთან: ვახტანგ აბაშიძესთან და გიორგი ჟორდანიასთან ერთად დაპატიმრებული პეტრე ოცხელი 2 დეკემბერს უკვე დახვრეტილი იყო. ამის შესახებ კი, მხატვრის ოჯახმა მხოლოდ 1940 წელს, მას შემდეგ შეიტყო, რაც პეტრე ოცხელის მამამ პროლეტარიატის ბელადის სახელზე კრემლში, ქართულ ენაზე დაწერილი წერილი გაგზავნა, მისი ვაჟის საქმის გადახედვა ითხოვა და პასუხად მიიღო, რომ განაჩენი სამართლიანია.
      „დღეს, წარსულის აუგად მოხსენიებისთვის საკმარისია ერთი სიტყვა – „კომუნისტური ქვეყანა”, მაგრამ ირკვევა, რომ სინამდვილეში საქმე ასე მარტივად არ იყო. კიდევ დიდი შრომა და დრო დასჭირდება მეცნიერებას და თაობებს, რომ გაირკვეს, რა მოხდა იმ ტოტალიტარული სისტემის 20-30-იან წლებში. ეს პერიოდია, როცა ერთი მხრივ, საშინელი კომუნისტური რეჟიმი მძვინვარებს და მეორე მხრივ, რენესანსია ქართული კულტურის ყველა დარგში. 1933 წელს გამოვიდა დადგენილება, რომელიც ყველა შემოქმედებით ორგანიზაციას დაეგზავნა. უმკაცრესი ცენზურა გამეფდა თეატრებშიც. რეპერტუარებში აიკრძალა ყველაფერი, რაც პატრიოტულ, ეროვნულ ნიშნებს შეიცავდა. სწორედ ამ პერიოდში მოასწრეს ნიჭიერმა ადამიანებმა თავიანთი შემოქმედების გაფურჩქვნა და პეტრე ოცხელიც ამ მოდერნისტული ეპოქის გენიალური მხატვარია”, – აღნიშნა ვასილ კიკნაძემ.
      პეტრე ოცხელი ახლობლობდა იმ დროისთვის მოსკოვის თეატრის ხელმძღვანელ სერგო ამაღლობელთან. მათთან მეგობრობდა, ასევე, რეჟისორი ვახტანგ აბაშიძე და იმავე პერიოდის თეატრალური მოღვაწე გიორგი ჟორდანია. 1937 წლის 21 სექტემბერს, მოსკოვის თეატრში სერგო ამაღლობელის მიერ მიწვეული სამივე მეგობარი ერთდროულად დააპატიმრეს ისე, რომ მათ მასპინძლის აყვანის შესახებ არაფერი იცოდნენ. მათი დაკითხვა ცალ-ცალკე მიმდინარეობდა მხოლოდ ერთი თვე, შემდეგ კი, საქმე „ტროიკას” გადაეცა.
      „როგორც სანდრო ახმეტელის შემოქმედების მკვლევარს, რამდენიმე ისტორიკოსთან ერთად მომეცა საშუალება, ამ ადამიანების პირად საქმეებს გავცნობოდი და მივხვდი, რომ თავადაც ზერელე და არასერიოზული წარმოდგენა მქონია იმ პერიოდზე. უსასტიკესი მეთოდებით დაკითხვას, დაპატიმრებულები პროცესუალურად ზოგი ორ კვირას, ზოგი კი, რამდენიმე თვეს უძლებდნენ. მაგალითად, სანდრო ახმეტელმა სამი თვე გაუძლო წამებას და ბრალდებას მუდმივად უარყოფდა. მას შემდეგ, რაც დაპატიმრებულებს წამებით ბრალდებას აღიარებინებდნენ, ასახელებინებდნენ ჩვეულებრივი ნაცნობების, ახლობლების წრესაც. ასე დგებოდა ინტელიგენციის ყველა წარმომადგენლის სია და ასე დასახელებულ გვარებს, საჭიროების მიხედვით, კონკრეტული ადამიანის დასჯას საფუძვლად უდებდნენ. კვლევისას არ შემხვედრია 20-30-იანი წლების რომელიმე მნიშვნელოვანი მწერალი, მხატვარი, ინტელიგენტი, რომლის გვარიც დასახელებული არ არის რეპრესირებულთა დაკითხვის ოქმებში” პეტრე ოცხელს პირველსავე შეხვედრაზე გამომძიებელი ეკითხება – აღიარებს თუ არა, რომ არის ტროცკისტულ-ტერორისტული ორგანიზაციის წევრი. რეპრესირებული პასუხობს, რომ არავითარი ამგვარი ორგანიზაციის წევრი არ ყოფილა. იცნობს თუ არა მოსკოვში მსახიობებს... და კონკრეტული გვარებია დასახელებული. პასუხი – ვიცნობდი. – რა მიზნით ჩამოხვედით სერგო ამაღლობელთან? პასუხი – კულტურულ ღონისძიებაში მონაწილეობის მისაღებად... პეტრე ოცხელის და მისი ორი მეგობრის საქმე სულ ერთი ფურცლისგან შედგება. მათი დაკითხვა „ტროიკასთან” სულ 4-5-ჯერ გაიმართა. ყველა ჩვენებაში ნათქვამი აქვს, რომ არავითარ ტროცკისტულ ორგანიზაციაში მონაწილეობა არ მიუღია. იდენტურია ვახტანგ აბაშიძისა და გიორგი ჟორდანიას ჩვენებებიც. პარადოქსი ის არის, რომ „დანაშაულის” აღიარების და არ აღიარების შემთხვევაშიც რეპრესირებული დამნაშავეა. რაც შეეხება, დანაშაულებრივი ჯგუფის ორგანიზატორობაში ბრალდებული სერგო ამაღლობელის დაკითხვის ოქმს, ისიც ადასტურებს, რომ ახლოს იცნობს და ურთიერთობა აქვს ქართველ ხელოვანებთან, აპოლიტიკური ადამიანია და საერთოდ არ აინტერებს პოლიტიკა. ამის მიუხედავად, 2 დეკემბერს „ტროიკამ” ყველას გამოუტანა უმაღლესი სასჯელი – დახვრეტა ქონების კონფისკაციით. განაჩენი იმავე დღეს აღსრულდა. არსებობს ექიმის დასკვნა, რომ განაჩენი შესრულებულია.
      კიდევ კარგი, გამოჩნდნენ ადამიანები, ვინც უპატრონა და გაგვახსენა პეტრე ოცხელი. იმედია, მოვლენ თაობები, რომლებიც არ დაივიწყებენ არც უკვდავი გენიოსების შემოქმედებას და არც იმ მსახიობებს, რომელთა შემოქმედებაც არ შემორჩა ისტორიას და მათზე მხოლოდ მოგონებები არსებობს. რაც XX საუკუნის პირველ ნახევარში მოხდა, ქართველ ხალხს ჯერ კიდევ გაცნობიერებული არ აქვს, – ეს არის ტრაგედიაც, ნუგეშიც, იმედიც, განსაკუთრებულობაც, რითაც თსუ-ში სამეცნიერო-შემოქმედებითი კონფერენციების პირველი ფურცელი გადაიშალა. კონფერენციის მეორე ნაწილი თეატრალურ მხატვრებს, ხელოვნებათმცოდნეებს, თეატრმცოდნეებს, რეჟისორებს შორის დისკუსიას მიეძღვნა, სადაც თანამედროვე სცენოგრაფია, ამ დარგში არსებული მდგომარეობა და განვითარების გზები განიხილეს. წაკითხული იქნა პროფესორ ქეთი კინწურაშვილისა და პედაგოგ-პრაქტიკოს ნინო გუნიას მოხსენებები თემაზე: „სცენოგრაფია, როგორც ავანგარდიზმის თავშესაფარი” და „ქართული სცენოგრაფიული სკოლა პრაღის XI საერთაშორისო კვადრიენალეზე.” თეატრალურმა მხატვრებმა: გიორგი ალექსი-მესხიშვილმა, მამია მალაზონიამ, ალექსანდრე სლოკინსკიმ, შმაგი სავანელმა თანამედროვე მხატვრების ცალკეული შემოქმედებითი მიმართულებები განიხილეს. საუბარი შეეხო, ასევე, სცენოგრაფიის ქართულ და მსოფლიო ტრადიციებს, იმ სიახლეებს, რომელიც ამ დარგში ჩვენს რეალობაში აირეკლება.