|
რაც დრო გადის, მით უფრო მოკლდება გზა გურჯისტანსა და ფერეიდანს შორის. უფრო მეტად ვუახლოვდებით ერთმანეთს აქაური და იქაური ქართველები. ამ სიახლოვეში იგრძნობა, რომ ჩვენ უფრო დავშორებივართ ძველ, დაკოჟრილ და მადლიან ფესვს, ვიდრე უცხო მიწაში გადარგული ქართული ფესვის შვილები. ფერეიდანში ახლა 400 წლის წინ ტყვედ წაყვანილ ქართველთა მეთექვსმეტე თაობა ეფერება მშობლიურ ენას. ამას იუწყება ფერეიდუნშაჰრისა და ისპაჰანის ქუჩებში აფრიალებული სარეკლამო პლაკატებიც წარწერით, - «ვისწავლოთ ქართული ენა». თბილისში, სხვადასხვა კულტურულ ღონისძიებებში, ჩოხებში გამოწყობილი ფერეიდნელი ქართველები სამ ხმაში მღერიან ფერეიდნულ თუ ქართულ-ხალხურ სიმღერებს. შეუძლებელია, სევდა არ მოგერიოს მათი მოსმენისას, ყველანი იმედის სანთლებს ჰგვანან. იმედის, რომ ჩვენ გადაშენება და გადაგვარება არ გვიწერია. ფერეიდნელი ქართველის, საიდ მულიანის თქმით, «ქართული გენი ლამაზ ყვავილს ჰგავს, რომელსაც ყველგან შეუძლია გახარება, შეუძლია კლდეშიც კი გაიდგას ფესვები და პიტალოს ისე გადმოეკიდოს, როგორც სიცოცხლის სამკაული». ძნელია შეედავო იმ ხალხის შვილს, რომელმაც მართლა კლდესავით სიძნელეები დაამსხვრია და დღემდე შეინარჩუნა თვითმყოფადი სახე. იქნებ ამიტომაც გაუჩნდა თბილისელ გიორგი ალავერდაშვილს ფერეიდანში მოგზაურობის შემდეგ ასეთი სურვილი: «ჩვენს ყოფას რომ ვუყურებ, მინდა ეს საკუთარი დედ-მამის მაგინებელი ბიჭები და შიშველ-ტიტველი გოგონები როგორმე ჩავიყვანო ფერეიდანში, ერთმანეთისა და სხვისი პატივისცემა მაინც რომ ისწავლონ იქაური ქართველებისაგან. მე იქ მოწყენილი, ნასვამი ან სამოწყალოდ ხელგაწვდილი ადამიანი არ მინახავს, საოცარი ხალხია, ალალი, მართალი, უაღრესად პატიოსანი, სამშობლოზე შეყვარებული, რევაზ ინანიშვილის პერსონაჟებს ჰგვანან».
ახლახან თბილისში გაიმართა ირანული საერთაშორისო კონფერენცია თემაზე: «ისპაჰანის სკოლა», რომელშიც ირანელ მეცნიერებთან ერთად ფერეიდნელი ქართველი საიდ მულიანიც მონაწილეობდა.
«გულისა და სულის ძირიდან მოგესალმებით, ჩემო თანანერგებო და თანაფესვებო, მიიღეთ გულთბილი სალამი შორეული ფერეიდანიდან», - ასე მიესალმა საქართველოს საიდი, რომელიც თავის თავს ქართული ენისა და ერის მორჩილს უწოდებს. რამდენიმე წელია, ფერეიდნის ქართულ საზაფხულო სკოლებში ქართულ ენას ასწავლის მშობლიურ ენაზე ლაპარაკის მსურველ ფერეიდნელებს. საგანგებოდ მათთვის იაკობ გოგებაშვილის «დედაენაზე» დაყრდნობით ქართული ენის თვითმასწავლებელიც დაუწერია. ის ქსეროასლებად ვრცელდება ირანელ ქართველებში. «ნეტავი დადგეს დრო, როდესაც საზღვარგარეთ მყოფ ყველა ქართველს მშობლიურ ენაზე წერა-კითხვა ეცოდინება», - ოცნებობს საიდი. იგი საშუალო სკოლასა და უნივერსიტეტში ირანის ისტორიასა და სამშობლოს სიყვარულს ასწავლის ირანელ მოსწავლეებს და სტუდენტებს. ქართული ენის თვითმასწავლებლის გარდა მას ორი შესანიშნავი ნაშრომიც გამოუცია ირანში მოღვაწე ქართველების შესახებ.
საიდ მულიანი: - პირველ წიგნს ეწოდება «ქართველების როლი ირანის კულტურაში, ცივილიზაციასა და ლიტერატურაში». დაახლოებით ოთხასგვერდიანია, 6 წლის წინ გამოიცა ისპაჰანის უნივერსიტეტში, როგორც ჩემი სადისერტაციო ნამუშევარი. დღეს თავიდან რომ გამოვცე იგივე წიგნი, ალბათ, ორჯერ დიდი გამოვა, რადგან უამრავი ისტორიულ-დოკუმენტური მასალა შევაგროვე ქართული, სპარსული თუ სხვა წყაროებიდან. ირანის სამეცნიერო წრეებში ამბობდნენ, ასეთი საინტერესო დისერტაცია დღემდე არავის დაუწერიაო. ქართველებზე ზღვა ინფორმაცია მოიპოვებოდა ირანულ წყაროებში, მაგრამ ასე თავმოყრილი მასალები ჯერ არ დაბეჭდილა. მინდოდა, ყველას გაეგო, რა დიდი როლი ითამაშეს ქართველებმა ირანის ისტორიაში.
წიგნი 2000 ეგზემპლიარად დაიბეჭდა და უმეტესად ირანის სამეცნიერო წრეებსა და ბიბლიოთეკებში გავრცელდა. სასურველია, კიდევ გამოიცეს, მაგრამ ამისთვის სპონსორია საჭირო.
შარშანწინ კიდევ ერთი შრომა დავწერე თემაზე «ქართველთა ადგილი სეფიანთა სამეფოში და მათი შედარება კავკასიაში მცხოვრებ ერებთან». სხვადასხვა ისტორიულ წყაროში ზოგიერთი ავტორი ცნობილ ირანელ ქართველებს სომხებს უწოდებს. ამ ნაშრომში დოკუმენტურად დავასაბუთე, ვინ ვინ არის. მაგალითად, ალავერდი-ხან უნდილაისძეზე, შაჰ-აბას პირველის მარჯვენა ხელზე, პიეტრო დე ლა ვალე წერს, საქართველოდან ჩასული სომეხი იყოო, თანამედროვე ისტორიკოსებმა, მათ შორის რუსმა ივანოვმაც, დე ლა ვალესგან გადაიღეს ეს მცდარი ცნობა, ჩემი ნაშრომის სხვადასხვა ენაზე გადათარგმნა ბევრი მეცნიერისათვის და დაინტერესებული პირისთვის ნათელს გახდის, სინამდვილეში ვინ ვინ იყო.
ქართველებს საუკუნეების განმავლობაში დიდი წვლილი შეჰქონდათ ირანის პოლიტიკასა და კულტურაში. ეს განსაკუთრებით შესამჩნევი იყო სეფიანთა დინასტიის ზეობისას. ირანში ქართველებს, ძირითადად ტყვედ ყიდდნენ. ბევრი მათგანი, ნიჭიერებითა და ვაჟკაცობით გამორჩეული, ირანის სამეფო კარზე გავლენიანი კაცი ხდებოდა, მაღალ თანამდებობებს იკავებდნენ. ერთ-ერთი პირველთაგანი ალავერდი-ხან უნდილაისძე აღზევდა. ტახტზე ასვლის შემდეგ შაჰ-აბასმა მისი წყალობით ბევრი ომი მოიგო და ამიტომაც უბოძა მთავარსარდლობა. უნდილაისძე იყო სეფიანთა დინასტიის პირველი მთავარსარდალი და ერთ-ერთი დიდი პროვინციის, ფარსის გუბერნატორიც. როგორც წესი, შაჰ-აბასი ყველა პროვინციის გუბერნატორს ამოწმებდა, მაგრამ არასდროს უფიქრია ფარსში ჩასვლა, - შაჰი უნდილაისძეს უსაზღვროდ ენდობოდა და ისე უყვარდა, მამას უწოდებდა. ხშირად იტყოდა, სპარსეთი მე მემორჩილება, მე კი უნდილაისძეს ვემორჩილებიო.
სეფიანთა დროშის ქვეშ კიდევ ბევრი ქართველი იბრძოდა, სხვები კი ირანულ კულტურას ემსახურებოდნენ. საერთაშორისო კონფერენციაზე ჩემთან ერთად ჩამოვიდა პროფესორი აჰმად ხათემი. სწორედ მან გააკეთა მოხსენება თემაზე «ქართველი პოეტები ისპაჰანის სკოლაში». როგორც ბატონი აჰმადი წერს, ქართველები ირანელებსაც კი აოცებდნენ სპარსული ენის საუკეთესო ცოდნით, საუცხოო ლექსებს წერდნენ.
|
