ზურაბ კაპანაძე, აფი გიგანი და იდრის ხერგიანი ორგანიზაციული საკითხების მოსაგვარებლად ქალაქში გავიდნენ. მე და ივანე ჯაფარიძე კი ისევ კეთილად მოსაუბრე მასპინძელს მივუბრუნდით: საქართველოს ხალხმა გვიან ადგომა იცისო... ბრძანებდა ბატონი მუხტარი, შუქის გამორთვა და წყლის შაკვრა არ იცითო (ჩემდა სამარცხვინოდ გამახსენდა, რომ მეც სახლში წყლის ონკანი მქონდა გაფუჭებული და ჩამოსვლისთანავე ხელოსანს გამოვაცვლევინე). საერთოდ, კი მის სიყვარულს საქართველოსადმი, მისივე სიტყვებით რომ ვთქვათ ”არც სიგანე აქვს და არც სიგრძე”. საქართველოს კი ”სამოთხეს” უწოდებს.
         ბატონი მუხტარი 78 წლისაა, უკვე 45 წელია, რაც თეირანში ცხოვრობს, მას მთელ ირანში ”ძია მუხტარის” სახელით იცნობენ. სამწუხაროდ, საკუთარი შვილები არ ჰყავთ, მაგრამ ყველას ქომაგი და გულშემატკივრები არიან! წიგნების კარადასთან კი გამოსაჩენ ადგილას, ბატონ ზურაბ კაპანაძის ქალიშვილის – პატარა მარიკუნას სურათი აქვთ და არც არის გასაკვირი, ზურაბი ხომ უკვე მეხუთედ სტუმრობს ამ ოჯახს. ქალბატონი სედა აღრფთოვანებით მოგვიყვა, თუ როგორ იცნო მარიკუნა გადაცემაში – "ბაბილინა”. ”მაშინვე ტელევიზორთან სურათი მივიტანე და შევადარე, როცა დავრწმუნდი რომ ნამდვილად ჩვენი ზურაბის მარიკუნა იყო, ეკრანზე ვეფერებოდიო”.
         ”დღე და ღამ იმას ვფიქრობ, აბა, სად ჩამოვა ქართველი, რო ვნახო!” – ბრძანებს ბატონი მუხტარი. მას ამბაკო და სარა ჭელიძეების ჩასვლაც ახსოვს, კარგად ახსოვს ნოდარ კოჭლაშვილიც, ბატონ მუხტარს და ბატონ ნოდარს მთელი თეირანი ფეხით ჰქონიათ შემოვლილი, ხშირად გათენებამდეც. ასე სიარულში და საუბარ-საუბარში უფრო კარგად უსწავლია ”დედის ენა - სოფლის ენა”. ნოდარ კოჭლაშვილის მიერ ჩატანილ ”დედა ენას” მერე ხერხითა და ქლიბით ხეში გამოყვანილი ქართული ანბანიც მოჰყოლია...
         ბატონი მუხტარი ძალიან ამაყობს, რომ მაინც ”სოფლეველი” ანუ ფერეიდნელი დარჩა. თვითონვე უკვირს, მაგრამ რატომღაც ვაშლოვანელები, ჯაყჯაყელები და სიბაქელები მარტყოფს სოფელს რომ უწოდებენ, ხოლო დაშქესანელები, ბოინელები და თელაველები კი ამბობენ – მარტყოფს მივდივართო: ”რასთი ამბობენ ასე, მეც არ ვიციო... მისგან გავიგე სოფლის სახელის – ჯაყჯაყის მნიშვნელობაც. ”ჯაყ-ჯაყი” სამ კბილიანი ხის კლიტე ყოფილა, რომლის გამკეთებელს ამავე სოფელში უცხოვრია. კლიტის დაყენების შემდეგ ოჯახის უფროსს ყოველთვის ასე მიმართავდა თურმე: ”ბიჭო, აბა ერთი კარგად დააჯაყჯაყეო”. თუმცა კლიტის დაყენების საჭიროება სულაც არ ყოფილა საჭირო - ”მამის სახლში ვინ გამქურდავდაო? თუ ადრე ვინმე რამეს მოიპარავდა, ან დედა ჰყავდა სპარსი, ან მამა ჰყავდა ქურთი. თორემ სუფთა ქართულ სოფლებში ზაფხულში სამუშაოდ რომ გადიოდნენ, შემოდგომამდე სახლს არ ”ჰკლიტავდნენო”.
         სანამ ქართველების ზნე-ჩვეულებებს გაიგებდნენ, მეზობლად მცხოვრებ სხვა ტომის ხალხს (ქურთები, ბახტიარები, ლორები) ქართველების ”დათანადება” (ქურდი ყველაფერს რო წაიღებს) სცოდნიათ. გახშირებული ქურდობების დროს ქართველი კაცები თურმე გომებზე (ბანებზე) დადიოდნენ და ერთმანეთს ამხნევებდნენ: ”ბიჭო, არ დეგეძინოსო!”, წინასწარ კი სოფლის განაპირა ”სახლების კედლებს ხვრეტდნენ, შიგ ორ ალაგას ხეებს გაატარებდნენ, მომხდურთა ცხენები სიმაღლეზე ვეღარ ხტებოდნენ და ჩერდებოდნენ, სახურავებზე კი ქართველები ისხდნენ!”.
         ბატონმა მუხტარმა ორი ძალიან მნიშვნელოვანი ამბავიც მოგვითხრო მტრების წინააღმდეგ ქართველების გონება-გამჭრიახობის საილუსტრაციოდ: ერთ-ერთი შემოსევის დროს მტერს გაუგია, რომ ქართველთა ჯარი მცირერიცხოვანი ყოფილა, მათ სარდალს პირადად მოუწადინებია ამ ფაქტის შემოწმება და მოსალაპარაკებლად და უფრო სწორად, დასაზვერად ქართველთა ბანაკს ღამით სწვევია... სოფლის მთელი მოსახლეობა სანგრებში გაფანტულა, თვითოეულს კი თითო-თითო მეტრის დაშორებით ხუთ-ხუთი ”ჩირაღი” აუნთია და მიწაში დაუმაგრებია ოთხივე მხრიდან... მოლაპარაკებების დროს კი ერთი და იგივე ქართველთა რაზმი ხან ჩოხებში, ხან მომთაბარეების ან სხვა ტანსაცმელში გამოწყობილნი, ხელში ”ჩაფანტულათი” (საფანტიანი თოფი) ან სხვა იარაღით შედიოდნენ და მოახსენებდნენ საბრძოლო მზადყოფნას. მტრის სარდალს ქართველთა ეშმაკობა ვერ გაუგია, დარწმუნებულა მათ მრავალრიცხოვნობაში და გათენებისას უბრძოლველად გასცილებია! მაშინ უთქვამთ ქართველებს: ”სახტომში რა გინდა, მენადირე თუ არა ხარო!”.
         მეორე ამბავი კი თვით ბატონ მუხტარს გადახდენია. როდესაც თბილისის დინამოს ფეხბურთელები ირანში სათამაშოდ ჩასულან, ბატონ მუხტარს მოუგროვებია ქართველები მეუღლეებთან ერთად და სტადიონზე მისულან, მაგრამ ვერაფრით ვერ მოუხერხებიათ ქართველ ფეხბურთელებთან მიახლოებაც კი. შემდეგ უყიდიათ ძვირფასი სურათის ჩარჩოები ”შიგ მეფის სურათები ჩავდეთ, მივედით სასტუმროში, უნდა ვაჩუქოთ-ყე, შაჰის სურათზე ვერაფერი ვერ თქვეს. მივედით ქართველებთან და ჩავჩუნჩურე...” რაც ბატონმა მუხტარმა ქართველებს ყურში ”ჩასჩუნჩურა”, ეს თქვენს მიხვედრილობაზე იყოს... (”ჩარჩოები ძვირფასია, ირანს რომ გახვალთ, შაჰის სურათები ამოიღეთ, დახიეთ და თქვენები ჩადეთო!”).
         ამ საუბარში ზურაბ კაპანაძე, აფი გიგანი და იდრის ხერგიანიც დაბრუნდნენ. რომ იტყვიან, მათ ფეხდაფეხ მოჰყვათ მთასვლელთა კლუბ ”აილამას” წარმომადგენელი ირანის მხრიდან ბატონი აზიზ სეიედი, შემდეგ კი ირანის ისლამურ რესპუბლიკაში საქართველოს ელჩის მოადგილე ბატონი ნიკო ნახუცრიშვილი მობრძანდა. ბატონმა ნიკომ ძია მუხტარს გიორგი ლობჟანიძის მიერ ნათარგმნი სპარსული ზღაპრების წიგნი მოართვა სახსოვრად. აღმოჩნდა, რომ ბატონი ნიკო, ისევე როგორც ბატონი ჯემშიდ გიუნაშვილი თეირანში საქართველოს საელჩოს აშენებამდე ბატონ მუხტარის და ქალბატონ სედას სტუმრები ყოფილან!

         ახლა კი მინდა რამდენიმე სიტყვით წარმოგიდგინოთ აღმოსავლეთმცოდნე გიორგი ლობჟანიძე, რომელმაც რთულ და საპასუხიმგებლო საქმეს მოჰკიდა ხელი – ყურანი თარგმნა ქართულ ენაზე. მთარგმნელობითი საქმიანობის გარდა ბატონი გიორგი წერს მეტად ორიგინალურ და შინაარსით საინტერესო ლექსებს, რომლის საილუსტრაციოდ მისი ”არაბულის მასწავლებელიც” სრულიად საკმარისია. მე ძალიან ვამაყობ, რომ ავტორისაგან პირადად მაქვს მოსმენილი აღნიშნული ლექსი და ბევრი სხვაც, როდესაც ქალბატონმა თეა შურღაიამ მის შემოქმედებით საღამოზე მიმიწვია და პირადად გამაცნო ბატონი გიორგი ლობჟანიძე.
         გამოსათხოვარი ვახშმის შემდეგ პირდაპირ გავემგზავრეთ თეირანის აეროპორტში, საიდანაც ბაქოში გადმოვფრინდით. ბაქოდან კი წითელი ხიდის გავლით თბილისისაკენ გამოვემგზავრეთ.

         2007 წლის 25 მაისს, საიდ მულიანი თავისი ოჯახით, ბატონი მუხტარ დარჩიაშვილი, ბატონი ნუგზარ ლაჩინანი და ”ჰოლანდიაში მცხოვრები ქართული ენისა და ერის მოყვარე, სემირომის რაიონის ქართველი” (ს. მულიანი) – ბაბაქ (ბექა) რეზვანი თბილისში ჩამოფრინდნენ საერთაშორისო კონფერენციაში მონაწილეობის მისაღებად. მათ აეროპორტში დახვდნენ ბატონი ნოდარ კოჭლაშვილი, კახა მულიანი და თორნიკე ფანიაშვილი.

         სტუმრებს გოგებაშვილის ქუჩაზე მდებარე სასტუმრო ”მარი”-ში დავხვდი, სადაც დაბინავდნენ კიდეც (www.g-housemari.ge; E-mail: ghousrmari@internet.ge). საღამოთი კი მე, ზურაბ კაპანაძე და ივანე ჯაფარიძე ჩვენს სტუმრებს ვეწვიეთ. ცოტა ხანში ბატონ მუხტარს მოაკითხა მისმა ძმისშვილმა ლექსო დარჩიაშვილმა, რომელიც არქიტექტორია და სამხატვრო აკადემიაში სწავლობს. ლექსოს თან ახლდა მეუღლე – მშვენიერი ქალბატონი ნათია, რომელიც კონდრათ თავაძის ძმისშვილი აღმოჩნდა! მალე შეხვედრამ გადაინაცვლა ნამდვილად ქართულ ეთნოგრაფიულ რესტორანში – ”თამადა”, სადაც გამოფენილია ეროვნული ყოფის ნივთები, ქვევრები, ბუხრები, ”ზაოდი” და თონე (ორბელიანის 37, ტელ.:92-32-80, exotour@gol.ge).
         სუფრაზე შევეხმიანეთ კონდრათ თავაძეს და კიდევ ერთხელ მოვეფერეთ. როდესაც კახური რქაწითელის ძირებით დავინტერესდი, კონდრათმა სიხარულით მიპასუხა, რომ ყველა ძირი უკვე დაურგავს და არც ერთი კვირტი არ გაფუჭებულა!
         ღმერთო ძლიერო, დაილოცა შენი სამართალი!

         დასასრულს კი ერთი ამბავიც მინდა დავამატო.
         ფერეიდანში გამგზავრების წინ ჩემმა ახლობელმა ქალბატონმა თამარ სინჯიკაშვილმა მომიტანა ჩემი სათაყვანებელი მწერლის, რევაზ ინანიშვილის მოთხრობების კრებული ”ჩიტების გამომზამთრებელი”. ფერეიდანში რომ ჩახვალ, ვინმეს აჩუქეო... როგორც კი წიგნი გადავშალე, მაშინვე თვალში მომხვდა ”თმაგათეთრებული ქალი რუსთაველის გამზირზე”. მოგეხსენებათ, რომ ჩემს მიერ შეკრებილ ”ჯიბით სატარებელ ლექსებში” რევაზ ინანიშვილის მოთხრობებიდან ბევრი ამონარიდია, მათ შორის ამ მოთხრობიდანაც, რომელსაც ახლა მთლიანად გთავაზობთ:

მაყვალა მრევლიშვილს

         – ლექსები არ მიყვარს, – თქვა კარგად ჩაცმულმა ლამაზმა ბანოვანმა და გამყიდველის მიერ შეთავაზებული პატარა წიგნი ცივად გასწია უკან.
         – მაშ როგორ ზრდით ბავშვებს? – მოუბრუნდა თმაგათეთრებული სახემშვიდი ქალი.
         – ძალიან კარგად.
         – ღმერთი შეგეწიოთ.
         თმაგათეთრებულმა ქალმა დახლზე დადებულ შავ ჩანთას პარკივით მოუკრა პირი, მკერდთან მიიხუტა, – მარცხენა მხარეს, – და წავიდა. მიდიოდა რუსთაველის გამზირზე, ფეხებდაღლილი, მაინც წელში გამართული, თითქოს ყველასა და ყველაფრისადმი გულგრილი, მხოლოდ ის მკერდზე მიხუტებული ჩანთა ეკავა მაგრად, უამრავ გამვლელთა ბორიალში გამორჩევით მესმოდა მისი ფეხსაცმლის დაბალი, მსხვილი ქუსლების პაკაპუკი, ოქტომბერი იყო, მინაზებული ფერების თვე, და მეჩვენებოდა, რომ იმ იაფფასიანი შავი ჩანთით ჩვენი ბავშვობის ლექსები მიჰქონდა იმ ქალს. არც დაბეჭდილი იყო ის ლექსები, არც ხელით გადაწერილი, პატარა თაგუნებივით თუ წიწილებივით ისხდნენ – ყუჩად, ერთმანეთს მიხუტებულნი, და მხოლოდ ხანდახან აფუთფუტდებოდნენ რაღაცით შეწუხებულნი.
         მე ვფიქრობდი:
         წამოჯდომას შესძლებდა თუ არა ბავშვი, ხელისგულზე წრიულად უღიტინებდნენ და ეუბნებოდნენ:

         ბოლია, ბოლია,
         ხბო წითელია,
         ამან დაკლა (მოიკეცავდნენ ნეკს),
         ამან გაატყავა (არათითს),
         ამან დაჭრა (შუა თითს),
         ამან მოხარშა (სალოკ თითს),
         ამან კიდევ შესანსლა (ცერს),
         ვცემოთ, ვცემოთ ბერიკაცსა!
         და სიცილით სცემდნენ ცერზე.

იმავე ხანებში სათქმელთ განეკუთვნებოდა კიდევ უფრო უცნაური ლექსი:

         ყვავო, ყვავო, ყვანჩალაო,
         დედაშენი დამხვრჩალაო,
         წასულა, უძებნიაო,
         მისულა, უნახიაო,
         უნახიაო, უცინიაო,
         ულხენიაო და ფრრრ!

ამას მოსდევდა მამის მუხლზე გადამჯდარისა:

         აჩუ, აჩუ ცხენო!
         შე კუდმოსაჭრელო,
         ჯერ ქერი არ გიჭამია,
         საით გაგაჭენო!
მერე:
         კიკლი, კიკლი, კიბესა,
         როსტომაანთ ციხესა,
         ზედ კურდღელი წამომჯდარა,
         აწკაპუნებს ყურებსა!

მერე გამოსაჯავრებლები: ბუტიასი, მტირალასი:
         მტირალა, მტირალა,
         ხბორებს ჩამოგილალავ,
         თუ ხბორები არ გინდა,
         ღორებს ჩამოგილალავ!

ყველა ამათ გვერდით მოჰყვებოდა შელოცვები:
         გამოვიდა შავი კაცი, –
         შავის ცხენითა, შავის იარაღითა,
         გამოვიდა თეთრი კაცი, –
         თეთრის ცხენითა, თეთრის იარაღითა,
         გამოვიდა წითელი კაცი, –
         წითელის ცხენითა, წითელის იარაღითა.
         . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
         . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
         შინაურისასა, გარეულისასა,
         შავგვრემანისასა, თეთრგვრემანისასა,
         მაღლისასა, დაბლისასა

ისწავლებოდა, რას ამბობს მერცხალი:
         ბერი ცხონდა, ბერი ცხონდა,
         ყმაწვილები – ჟლიტ!
         რადგან ბუდეს უშლით.
         აღარ დაუშალოთ – მიტომ.

რა არის ნათქვამი ტოროლაზე:
         ტოროლას მაინც არ მოვკლავ,
         ბევრიც რომ მქონდეს წამალი,
         საწყალი ღამის მეხრისა
         ის არის კარგი მამალი.

რა არის ნათქვამი კაჭკაჭზე და ყვავზე:
         კაჭკაჭმა უთხრა ყვავსაო,
         ჩავარდი გულისხმასაო,
         კაცი რომ დაიკუზება,
         შენთვის აიღებს ქვასაო.

რა უნდა უთხრა, კაჭკაჭი რომ დაგძახებს თავზე:
         შენს პირს – შაქარი, შენს პირს – შაქარი,
         კარგი ამბავი, კარგი ამბავი!

სამი-ოთხი წლის ბავშვი შედიოდა ლექსად მოთხრობილი ამბების სამყაროში:
         საწყალი მელა ჩიოდა,
         არ მომივიდა ძილია,
         ერთსა საქათმეს მივაგენ,
         გამოვუთხარე ძირია...

         კურდღელმა თქვა, ჩირგვში ვზივარ,
         ვერვინ მოვა ჩემზედაო,
         გავიხედე სერზედაო,
         ბატონი ზის ცხენზედაო...

ყველამ იცოდა სათუთი ლირიკის უშესანიშნავესი ნიმუში:
         ნეტამც არ დაგძინებოდა,
         ჩიტო, ნიბლიავ, ნარზედა,
         წამოგიქროლებს ალალი,
         წაგიღებს მაღალ მთაზედა.

ცალკე იყო გამოყოფილი ლექსები წელიწადის დროებზე და ბუნების მოვლენებზე:
         გაზაფხული დადგაო,
         ხეში წყალი ჩადგაო,
         ჩიტმა ჩიორამაო,
         საძირკველი გადგაო!

         მზეო ამოდი, ამოდი,
         ნუ ეფარები გორასა,
         სიცივეს კაცი მოუკლავს,
         აგერ, საწყალი გორავსა.

         ცისარტყელავ, დაგინახე,
         შენ ყვითელი, მე წითელი.

         ქუხი, ქუხი, მაგარა,
         ჩემი წელი მაგარა.

ლექსი გაფრენილ ვარსკვლავზე:
         შენ წადი, მე არ წამოვალ,
         ჩემი არავინ წამოვა.

უამრავი გამოცანა, ენის გასატეხი, გათვლები:
         იწილო, ბიწილო,
         შროშანა, გვრიტინო,
         ალხო, მალხო,
         ჩიტმა გნახოს...

         ესენი მიჰქონდა შავი, იაფასიანი ჩანთით რუსთაველის გამზირზე მიმავალ თმაგათეთრებულ სახემშვიდ ქალს. და ლექსები ცოცხალი არსებებივით კრთოდნენ ქალაქის ხმაურზე.

         მისმა სიცილმა უცებ წალეკა ათასი ბანოვანი (ტალღებში ირეოდა მათი შიშველი მხარ-მკლავი), რომლებსაც ლექსები არ უყვარდათ...

         ამჟამად ”ჩიტების გამომზამთრებელი” საიდ მულიანის წიგნების კარადას ამშვენებს! თვით საიდ მულიანი და სხვა ფერეიდნელებიც ხომ ასე ძალიან ჰგვანან რევაზ ინანიშვილის პერსონაჟებს!

გიორგი ალავერდაშვილი